Criticism

Κείμενα και Κριτική

Η ρευστότητα του ενόχου

Η ρευστότητα του ενόχου

Κριτική Πεζογραφίας March 30, 2021

Ανδρέα Μήτσου Η Αστυνόμος, εκδ. Καστανιώτη, 2019


της Αθηνάς Μαρκαντωνάτου


Η επιτυχία ενός βιβλίου έγκειται στην δυνατότητα που προσφέρει στον αναγνώστη να επιστρέφει ξανά και ξανά πίσω σ’ αυτό και αυτό το στοίχημα το έχει κερδίσει «Η αστυνόμος» του Ανδρέα Μήτσου. Ευθύς εξαρχής εγείρει ερωτήματα στον αναγνώστη το υπεροπτικό ύφος της γυναίκας του εξωφύλλου, ενώ από την πρώτη κιόλας σελίδα βουτά στο μυθιστορηματικό σύμπαν της πλοκής, η οποία προοικονομεί ένα έγκλημα πάθους. Έχει ήδη ο συγγραφέας προδώσει το τέλος ή περιπλέκει με μαεστρία την υπόθεση;


Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, η αστυνόμος Λένα Στρατήγη, «ψυχρή και αδίστακτη» όπως χαρακτηρίζεται, εφοπλίζει με ιστορίες τον «οιστρήλατο συγγραφέα» και «γόη» πατέρα της, Πέτρο Στρατήγη. Σε ένα πρώτο επίπεδο η ανιαρή ζωή της χρωματίζεται από τις περιπέτειες του πατέρας της, ενώ αυτή η συνήθεια εμπλοκής του στις υποθέσεις της αστυνομίας κατευθύνεται από την ίδια δόλια, παρέχοντας του παραποιημένες πληροφορίες για τα διάφορα εγκλήματα, ως μία απέλπιδα προσπάθεια να λάβει και εκείνη μερίδιο από την συγγραφική επιτυχία, ως ιθύνων νους. Η απόπειρα δολοφονίας μίας γυναίκας με έντονη σεξουαλική ζωή από τον νταλικέρη σύζυγό της, αποτελεί το έναυσμα, που ωθεί την Λένα να εμπλέξει σε μία ακόμα υπόθεση τον πατέρα της, ο οποίος στερείται εμπνεύσεως, με απώτερο σκοπό την συνδημιουργία του καλύτερου βιβλίου της καριέρας του. Ποια θα είναι όμως η έκβαση αυτής της υπόθεσης, όπου τα πράγματα θα ξεφύγουν από τον έλεγχο της ίδιας και ο πατέρας της θα υποκύψει στον έρωτα της Νίκης; Ένα έγκλημα που έχει ήδη συμβεί από τις πρώτες κιόλας γραμμές είναι το μόνο έγκλημα τελικά;


Η πλοκή που δένει τον αφηγηματικό ιστό της ιστορίας εναλλάσσεται με τον ίδιο τρόπο που τα ινία της εσωτερικής εστίασης αλλάζουν χέρια από την Λένα στον Πέτρο Στρατήγη. Η ευρηματική αυτή τεχνική της εναλλαγής του αφηγητή, καθιστά τον αναγνώστη δέσμιο τόσο της πλοκής όσο και της οπτικής, καθενός από τους χαρακτήρες. Κάθε λέξη στην διαδοχή της με την επόμενη δίνει ένα ίχνος στοιχείου, που παράλληλα θα βοηθήσει τον αναγνώστη στην επίλυση του μυστηρίου αλλά και στην σκιαγράφηση των προσώπων. Στις σελίδες αυτές του βιβλίου αποδεικνύεται περίτρανα ότι η πλοκή είναι οι χαρακτήρες και το αντίστροφο, καθώς η ωρίμανση των χαρακτήρων υφαίνει τον ιστό της πλοκής. Η κάθε στιγμή, ως καθοριστικής σημασίας γεγονός καλεί τους ήρωες να επιλέξουν, διαγράφοντας τόσο την πορεία της πλοκής όσο και την επικείμενη διαμόρφωση του ήθους τους. Επιπλέον οι μύχιες σκέψεις των ηρώων από την μονόπλευρη οπτική τους γωνία, εμπλουτίζονται με αποφθέγματα, στίχους και αναμνήσεις από μία κατακερματισμένη μνήμη αγνώστου ταυτότητας, η οποία συνεχώς υπεκφεύγει. Καμία λέξη δεν πέφτει τυχαία στο χαρτί. «Η παγίδευση» και «Η τιμωρία», ως «Ύβρις» και «Νέμεσις», λειτουργούν καθοριστικά στις σχέσεις των ηρώων, που ως αόρατα νήματα καθορίζουν την πλοκή και την πορεία των χαρακτήρων, πρωταγωνιστών και δευτερευόντων.


Αυτό που επιτυγχάνει ο συγγραφέας είναι ιδιοφυές, ο εντοπισμός του ενόχου προσεγγίζεται μέσω της ίδιας της ρευστότητας των ταυτοτήτων. Καθένας τους ταυτόχρονα αποτελεί κομμάτι του εαυτού του και του «άλλου», ως προς τα ζεύγη που δημιουργούνται κατά την εκτύλιξη του νήματος, η Λένα με τον Πέτρο, η Νίκη με τον Αποστόλη, η Μαίρη με τον Πέτρο. Οι ερωτικές ιστορίες περιπλέκονται μεταξύ τους, όμως πίσω από όλα τα δίπολα κρύβεται η ανάγκη να «κινούνται οι αλυσίδες». Ο ένας συμπληρώνει τον άλλο ενώ ταυτόχρονα τον ακυρώνει, σε ένα αέναο παιχνίδι εύρεσης της αλήθειας. Οι σχέσεις μεταξύ τους χαρακτηρίζονται έντονα από το συναίσθημα του έρωτα, που αποτελεί την καρδιά αυτού του βιβλίου. Οι ήρωες αγαπούν και μισούν με την μανία του έρωτα, που ισοπεδώνει τις υποστάσεις τους σε κάθε έκφανση με τον ίδιο τρόπο, που τους ανυψώνει ως «εκλεκτούς». Η καθοριστικής σημασίας πληγή του έρωτα γδέρνει σε κάθε σελίδα τους ήρωες, ως υπενθύμιση της ζωής, που τους διαπνέει που δεν είναι άλλη από την ίδια την γραφή.


Η Λένα και ο Πέτρος, ως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, αντιπαρέρχονται ο ένας τον άλλον υποκινώντας τα νήματα της ιστορίας. Αποτελούν φαινομενικά δύο εκ διαμέτρου αντίθετους χαρακτήρες, ωστόσο πολλές φορές ο αναγνώστης μπερδεύεται ανάμεσα στις φωνές τους, ταυτίζοντας τες ως μία. Μία ταύτιση που δεν πηγάζει από την ομοιότητα αλλά από την αντιθετική ποιότητα κάποιων στοιχείων των χαρακτήρων τους, που ενυπάρχουν και στους δύο. Θα μπορούσε η Λένα να αντιπροσωπεύει την φωνή της λογικής και ο Πέτρος του συναισθήματος; Ακόμα όμως και στην ίδια την Λένα ενυπάρχει μία ορμή που την κατευθύνει προς την τέλεση του πανούργου σχεδίου της, δοκιμάζοντας τα όρια του πατέρα της, ενώ ο τελευταίος συναισθηματικά ασταθής διαπνέεται από το συναίσθημα της δειλίας, που τον αποτρέπει από τους εν δυνάμει κινδύνους. Όσο και αν εμπλέκεται συναισθηματικά με την Νίκη καταφέρνει να δαμάσει το ατίθασο πνεύμα του. Η οριακή φύση των δύο χαρακτήρων, που σε κάθε σελίδα του βιβλίου μεταπηδά από τον ένα στον άλλο, θολώνοντας τα μεταξύ τους όρια. Μήπως τελικά Λένα και Πέτρος είναι ένα πρόσωπο και κάθε διαμάχη τους αποτελεί απλά μία εσωτερική σύγκρουση του ενός;


Η παλέτα όμως των χαρακτήρων δεν περιορίζεται σε αυτό το ζευγάρι, ένα άλλο εκ διαμέτρου αντίθετο, επιτυγχάνει μία λεπτή ισορροπία μέσα στην άβυσσο της ασυμβατότητας του και δεν είναι άλλο από την Νίκη και τον Αποστόλη. Ένα παντρεμένο ζευγάρι, που ορίζει τον έρωτά του έξω από τις συμβάσεις της κοινωνίας, ενώ η αυτοκαταστροφικότητα που το διαπνέει απειλεί και όλους τους υπόλοιπους ήρωες. Αντίθετα, ο γάμος της Μαίρης και του Πέτρου αποτελεί μία δικλείδα ασφάλειας και συνήθειας που δεν λειτουργεί απειλητικά, ως προς τους υπόλοιπους χαρακτήρες, ωστόσο δεν μπορεί να συγκρατήσει τον τελευταίο από την βουτιά στα αχαρτογράφητα νερά της ακόρεστης ερωτικής επιθυμίας προς το πρόσωπο της Νίκης. Οι δυαδικές αντιθέσεις εντοπίζονται μέσα στους ίδιους τους χαρακτήρες, μεταβιβάζονται στα δίπολα των ζευγαριών που προυπάρχουν αλλά και δημιουργούνται, ενώ η ζυγαριά δεν γέρνει σε καμία πλευρά, καθώς σπαράγματα του ίδιου συγγραφικού προσωπείου εντοπίζονται πίσω από όλους τους χαρακτήρες και συνθέτουν ένα μυθιστορηματικό σύμπαν, που διαρκώς νοηματοδοτείται εκ νέου.


Η ρευστοποίηση των χαρακτηριστικών των ηρώων, που ίχνη του ενός ενυπάρχουν στον άλλο, συνθέτουν ένα παιχνίδι αναζήτησης τόσο της ταυτότητας όσο και του ενόχου, ενώ κάθε σελίδα αποκαλύπτει ένα καινούργιο στοιχείο, μια καινούργια μάσκα πίσω από την μάσκα. Είναι μια αστυνομική ιστορία μυστηρίου, ένας έρωτας «νοσηρός» που κατευθύνει τις σχέσεις των ηρώων ή μήπως πίσω από όλα αυτά κρύβεται το δημιουργικό παιχνίδι της συγγραφής;


Ένα είναι σίγουρο, κάθε μία επιπλέον ανάγνωση του μυθιστορήματος, προσδίδει και ένα άλλο νόημα πίσω από τις λέξεις, καθιστώντας την ανάγνωση ένα δημιουργικό παιχνίδι επανανοηματοδότησης κατά τον ίδιο τρόπο που «ο μίτος της Αριάδνης» διαρκώς ξεγλιστρά από τα χέρια των ηρώων, όπως και το νόημα πίσω από τις λέξεις.