Ανιχνεύοντας το fake
Κριτική Πεζογραφίας April 27, 2020
Πέτρου Μάρκαρη, Η εποχή της υποκρισίας, Εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2019
Της Νεφέλης Λιάτσου
Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, βασικός χαρακτήρας στις ιστορίες του Πέτρου Μάρκαρη, επέστρεψε δυναμικά στο τελευταίο του βιβλίο. Ήδη από τον τίτλο του φαίνεται πως ο συγγραφέας προβληματίζεται για την υποκρισία των ανθρώπων και το πρόσωπο με το οποίο εμφανίζονται στην κοινωνία. Ο Μάρκαρης, δημοφιλής και πολυμεταφρασμένος, σκιαγραφεί, μέσα από το αστυνομικό του μυθιστόρημα την πολιτική και την κοινωνική ζωή, χαρακτηρίζοντάς την ως «εποχή της υποκρισίας»: “Η εποχή της υποκρισίας είναι αυτή που ζούμε. Κυριαρχεί στον κοινωνικό βίο μια υποκρισία”, όπως αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξή του.
Συχνά, ο συγγραφέας εμπλέκει την πολιτική μέσα στις αστυνομικές του ιστορίες και, συνήθως, δεν δίνει έμφαση στην ταυτότητα του δολοφόνου αλλά στα κίνητρα και στις πηγές της δράσης του. Πηγή έμπνευσής του για το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί η οργή που του προκαλούν οι πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της χώρας: “Η νόμιμη βία της οικονομίας είναι το μεγαλύτερο έγκλημα.”
Ο Μάρκαρης ανήκει στους συγγραφείς που χρησιμοποιούν στοιχεία του χαρακτήρα συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων, προκειμένου να διαμορφώσουν τα μυθοπλαστικά του πρόσωπα. Αυτή η βιωματική έμπνευση των χαρακτήρων του, σε συνδυασμό με την η καθημερινή και συνήθη συμπεριφορά τους ζωντανεύει αυτόματα το κείμενο. Διαβάζοντας τα έργα του Μάρκαρη όχι μόνον διαμορφώνουμε αλλά και βιώνουμε τις εικόνες και τις πλοκές σαν να είμαστε παρόντες σε αυτές. Θεωρώ πως αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα ενός συγγραφέα.
Η αφήγηση του μυθιστορήματος είναι πρωτοπρόσωπη. Γίνεται από τους ίδιους τους χαρακτήρες του και, μάλιστα την κεντρική του περσόνα, τον αστυνομικό Κώστα Χαρίτο, που φαίνεται πως απευθύνεται αδιαμεσολάβητα στον αναγνώστη. Χωρίς να το αντιληφθείς, έτσι, μπαίνεις στη θέση του πρωταγωνιστή. Αρχίζεις να προβληματίζεσαι, να σκέφτεσαι και, εν τέλει, να πράττεις ‘ερευνητικά’, σαν να είσαι εσύ στη θέση του.
Βαθιά επηρεασμένος από αντίστοιχους ζωντανούς ήρωες ντετέκτιβ, όπως τον Πέπε Καρβάλιο του Ισπανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Μανόλο Μονταλμπάν, ή τον επιθεωρητή Μαιγκρέ του Ζωρζ Σιμενόν, ο Μάρκαρης επιχειρεί μέσα από τις νουάρ ιστορίες του να θίξει καίρια ζητήματα που αφορούν τόσο την κοινωνική όσο και την πολιτικοοικονομική κατάσταση της χώρας μας, αναφερόμενος σε θέματα της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας και επικαιρότητας. Μάλιστα, τον απασχολεί ιδιαίτερα η κρίση, η ανεργία, η αλλαγή του χαρακτήρα των ανθρώπων, αυτή η εχθρότητα, το μίσος και η βιαιότητα που μπορεί να οδηγήσει στην παρανομία, το έγκλημα και την καταστροφή.
Η εποχή της υποκρισίας μας εντάσσει από την αρχή σε ένα κλίμα οικογενειακό, παρουσιάζοντάς μας, ήδη από τις πρώτες σελίδες, μια ζεστή, ευτυχισμένη και δεμένη οικογένεια, που έχει συγκεντρωθεί για να γιορτάσει τον ερχομό του εγγονού του πρωταγωνιστή μας. Σύντομα η ζωή δείχνει το σκληρό της πρόσωπο. Το χαρμόσυνο γεγονός της οικογένειας του αστυνόμου επισκιάζεται από την είδηση του φόνου ενός ανεπίληπτου επιχειρηματία με φιλανθρωπική δράση, του Πάρη Φωκίδη. Τον συγκεκριμένο φόνο διαδέχθηκαν άλλοι τέσσερις, οι οποίοι, όπως θα αποδειχθεί, έχουν πολιτικά και, κυρίως, οικονομικά κίνητρα. Η τρομοκρατική οργάνωση που ευθύνεται για τις δολοφονίες και φέρει το όνομα “Η Στρατιά των Εθνικών Ηλιθίων”, εμφανίζεται να περιπλέκει τα πράγματα προκαλώντας την αστυνομίας να ανακαλύψει η ίδια τα κίνητρα των φόνων. Παραθέτοντας αναλυτικά τις σκέψεις του κεντρικού ήρωα, ο συγγραφέας περιγράφει τις έρευνες των αστυνομικών τμημάτων και τη δυσκολία επίλυσης του μυστηρίου, εφόσον όσες φορές δίνεται η εντύπωση πως η σύλληψη των ενόχων πλησιάζει, τα δεδομένα ανατρέπονται.
Εδώ βρίσκεται και η μαεστρία του Μάρκαρη. Η πλοκή του μυθιστορήματος σε καθηλώνει, γιατί οι φόνοι που απαριθμώνται δεν είναι τυχαίοι. Τα θύματα είναι πρόσωπα-κλειδιά: ένας άμεμπτος επιχειρηματίας, ένα διευθυντικό στέλεχος της Ελληνικής Στατιστικής Εταιρείας, ένα υψηλά ιστάμενο πρόσωπο της Δημοσιονομικής Υπηρεσίας, ένας αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένας άνθρωπος του ΔΝΤ. Όλοι οι φόνοι συνδέονται μεταξύ τους. Τα θύματα απασχολούνται σε θέσεις που κινούν τα νήματα της οικονομίας και ακριβώς εκεί βρίσκεται η υποκρισία, μία βαρυσήμαντη λέξη κρίσιμη για το μυθιστόρημα, που για τον Μάρκαρη αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Όλοι φορούν μάσκες. Κανείς δεν είναι αυθεντικός, Κανείς δεν είναι αυτό που φαίνεται. Με άξονα την υποκρισία, ο Μάρκαρης ψυχογραφεί ευφυώς την ελληνική οικογένεια, εναλλάσσοντας τα σκηνικά και το κλίμα, και περνώντας από την θέρμη στο σκοτάδι και τον τρόμο. Η εποχή της υποκρισίας αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αστυνομικά μυθιστορήματα, ελκυστικό, βιωματικό, σχεδόν καθόλου προϊόν μυθοπλασίας, εκφράζει την πικρία και τον πόνο του Μάρκαρη για την έως τώρα πορεία της χώρας. Με δύο λόγια: “Η Ελλάδα προχωράει ακάθεκτη και το fake είναι ο πυλώνας της ανάπτυξής μας.”