«Τον ίδιο το Θεό» των «Μπλε»
Λογοτεχνία και ΜΜΕ November 8, 2021
Μία πολιτιστική προσέγγιση
Της Σταυρούλας Ζωής Βλαχοπούλου
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία αποτελεί μια προσπάθεια ενδοκειμενικής και εξωκειμενικής ανάλυσης του τραγουδιού «Τον ίδιο το Θεό», που ερμηνεύτηκε από το συγκρότημα «Μπλε» σε στίχους Γιώργου Παρώδη και μουσική Γιώργου Παπαποστόλου. Γράφτηκε το 2006 από το ντουέτο αυτό που συνδημιουργεί και είναι μέλος των «Μπλε» από το 1996. Το τραγούδι θα αναλυθεί τόσο ως προς τη μορφή και τη στιχουργική κατασκευή όσο και σφαιρικά, σε σχέση με τα συμφραζόμενα, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολιτιστικής αντίληψης.
Στίχοι
Πάνω σου η γη ξυπνάει,
ήλιος μπαίνει από παντού.
Κάθομαι και σε κοιτάζω, μη με φοβάσαι.
Είσαι ακόμα από τον ύπνο,
τ’ όνειρο έχει εξατμιστεί.
Μάρτιο θυμίζεις, πώς να σε προβλέψω;
Ένα απ’ όλα τα βιβλία
που έχω μέσα μου βαθιά
του έρωτα φεγγάρια μαύρα το φωτίζουν.
Τίποτα δεν έχει μείνει
κι όμως όλα είναι εδώ.
Άφησέ με να αγγίξω τα μαλλιά σου.
Άφωνη η ζωή ρωτάει
τόση ομορφιά από πού;
Βρέχει ο ουρανός ρουμπίνια κι απαντάει:
Μόνο η αγάπη ξέρει τώρα έμαθα κι εγώ
πόσο ανάγκη έχω από την αγκαλιά σου.
Τον ίδιο το Θεό να είχα απέναντί μου
σου λέω προτιμώ στην κόλαση μαζί σου Τον ίδιο το Θεό να είχα απέναντί μου
σου λέω προτιμώ στην κόλαση μαζί σου
Τίποτα άλλο εκτός Από εσένα στο φως
Τίποτα άλλο που να Με σκοτώνει γλυκά
Τον ίδιο το Θεό να είχα απέναντί μου
σου λέω προτιμώ στην κόλαση μαζί σου.
Τον ίδιο το Θεό να είχα απέναντί μου
σου λέω προτιμώ στην κόλαση μαζί σου.
Τον ίδιο το Θεό…
A. Ενδοκειμενική Προσέγγιση – Ανάλυση λόγου
Πρόκειται για ένα τραγούδι του οποίου οι στίχοι θυμίζουν ποίημα. Αποτελείται από τέσσερις στροφές στο πρώτο κουπλέ, μια στροφή στο ρεφρέν, δύο στροφές στο δεύτερο κουπλέ, επανάληψη του ρεφρέν και μια στροφή στη μουσική γέφυρα. Τελειώνει με το ρεφρέν δύο φορές και τελευταία φράση «Τον ίδιο το Θεό».
Αναλυτικότερα, διαφαίνονται σε όλη την έκταση των στίχων μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις, αλλά και ελεύθερος στίχος ως επί το πλείστον, χαρακτηριστικά ενός μοντέρνου ποιήματος. Ομοιοκαταληξία συναντάται στο ρεφρέν και τη μουσική γέφυρα, ενώ παρουσιάζεται έντονα το στοιχείο των εικόνων, που δημιουργούνται σχεδόν σε κάθε στίχο. Εμφανής είναι η μελωδικότητα των στίχων από την ανάγνωση ακόμα, καθώς απλές, καθημερινές λέξεις τοποθετούνται με την κατάλληλη σειρά για να συνθέσουν αρμονικά το αποτέλεσμα. Αξίζει να σημειωθεί πως στο μεγαλύτερο μέρος ο χρόνος που χρησιμοποιείται είναι ο ενεστώτας, που μεταδίδει το παρόν.
Χαρακτηριστικά, η δομή των στροφών αποτελείται από δύο σύντομους στίχους και έναν μακροσκελή, που τείνει να είναι απεύθυνση του λόγου σε κάποιον ή στον εαυτό του στιχουργού ή ερώτηση. Επιπλέον, οι στροφές που προηγούνται του ρεφρέν εμφανίζουν παρόμοια μορφή και κατάληξη, σαν προετοιμασία του ρεφρέν.
Συγκεκριμένα, στους πρώτους δύο στίχους διακρίνονται μεταφορά, προσωποποίηση και εικόνα, ενώ στον τρίτο μεταδίδεται εικόνα και αίσθηση διαλόγου ή μονολόγου, καθώς υπάρχει άμεση απεύθυνση σε β’ πρόσωπο. Στη δεύτερη στροφή, στους δύο πρώτους στίχους, ακολουθεί μεταφορά, εικόνα, προσωποποίηση, ενώ στον τρίτο στίχο ρητορική ερώτηση, μεταφορά και παρομοίωση -του προσώπου που απευθύνεται ο στιχουργός- με το Μάρτιο, που συμβολίζει άνοιξη ή ελπίδα, αλλά είναι και απρόβλεπτος, καθώς μπορεί να είναι ζεστός ή κρύος μήνας.
Στην τρίτη στροφή, στους δύο πρώτους στίχους, υπάρχει μεταφορά και εικόνα και μουσικότητα στις λέξεις «βιβλία» και «βαθιά». Στον τρίτο στίχο, παρουσιάζεται μεταφορά και ένα σχήμα αντίθεσης ή οξύμωρο, καθώς ο έρωτας φωτίζει με μαύρα φεγγάρια ένα βιβλίο «βαθιά», σε μια κρυμμένη – σκοτεινή πτυχή του ερμηνευτή. Στην επόμενη στροφή υπάρχει μεταφορά κι οξύμωρο, καθώς «τίποτα δεν έχει μείνει κι όμως όλα είναι εδώ», ενώ ακολουθεί εικόνα με αμεσότητα και απεύθυνση στο «ταίρι» του ερμηνευτή.
Στο ρεφρέν, μας μεταφέρεται η πιο ισχυρή εικόνα του τραγουδιού, με μεταφορά κι αντίθεση του Θεού και της Κόλασης, με ένα δίστιχο που ομοιοκαταληκτεί και επαναλαμβάνεται.
Στην επόμενη στροφή, βρίσκεται μεταφορά και προσωποποίηση της ζωής, η οποία ρωτάει στο δεύτερο στίχο, κι όχι στον τρίτο όπως είχαμε ως τώρα, μια ρητορική ή άμεση ερώτηση στο «ταίρι» του δημιουργού. Στον τρίτο στίχο, προσωποποιείται ο ουρανός που απαντάει με μεταφορά, με βροχή από ρουμπίνια, κι ο στιχουργός συνειδητοποιεί στο επόμενο δίστιχο τη σχέση ανάμεσα σε αυτόν και το ταίρι του.
Έπειτα, επαναλαμβάνεται το ρεφρέν και ακολουθεί η «γέφυρα» στην οποία υπογραμμίζεται η φράση «τίποτα άλλο», όπου ο στιχουργός επικεντρώνεται στο ταίρι του που βρίσκεται στο φως, σε αντίθεση με το προηγούμενο σκοτάδι. Ωστόσο, τον «σκοτώνει γλυκά», με σχήμα αντίθεσης και μεταφοράς.
Το τραγούδι κλείνει με το δίστιχο ρεφρέν και καταλήγει στη φράση «Τον ίδιο το Θεό» σαν επιστέγασμα όλων των παραπάνω στίχων.
B. Εξωκειμενική ανάλυση – Σημασιοδοτική Πρακτική
B.1 Νοηματική προσέγγιση
Στη νοηματική προσέγγιση του τραγουδιού παρατηρείται η πολυμορφικότητα του έρωτα, τα δίπολα: σκληρός – καλός, πρέπει – δεν πρέπει, κανόνας – εξαίρεση, εξουσία – άρνηση. Ενισχύονται οι έννοιες του ρομαντισμού, της αρμονίας και της τελειότητας, καθώς η αγάπη του υποκειμένου για το ταίρι του τον φέρνει κοντά στην απόλυτη φυσική τελειότητα (Welwood, 2005).
Μέσα από το όνειρο, τα ρητορικά ερωτήματα και τη φύση διακρίνονται σχήματα στους στίχους που μπορούν ή δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν. Σαν ένα όνειρο όπου, σύμφωνα με το Λακάν (Δημητριάδης, 2020), συναντάμε το στοιχείο της επιθυμίας του «άλλου», με ανοιχτή ερμηνεία· η σκιά μας, που ενυπάρχει στο υποκείμενο και το αντικείμενο της αγάπης, δεν επιτρέπει στον έρωτα να γίνει αληθής και να ικανοποιήσει πλήρως τα μέλη του. Η παραπάνω λογική επεκτείνεται και στο λακανικό «Στάδιο του καθρέφτη» (Καραχρήστου, 2011) κατά το οποίο τότε γίνονται κατανοητά σαν σύνολο τα ανθρώπινα μέλη.
B.2 Διακειμενική προσέγγιση
Στη διακειμενική προσέγγιση, εντοπίζεται σύνδεση με το τραγούδι «Όνειρο ήτανε» του Αλκίνοου Ιωαννίδη, που μιλάει για τον έρωτα βιωμένο μόνο μέσα από το όνειρο, χωρίς να πραγματοποιείται. Επίσης, γίνεται άμεση αναφορά στα «Μαύρα Φεγγάρια του Έρωτα» (Bruckner, 1981), που έγινε ταινία από τον Polansky (LA Grinberg – Junguiana, 2010), όπου αντικατοπτρίζεται η σκληρή πλευρά του έρωτα.
B.3 Πολιτιστική κριτική
Το συγκρότημα «Μπλε» τοποθετείται έντονα στην ιστορία της ελληνικής ροκ και της μέταλ μουσικής μέσα από τα τραγούδια του. Προκύπτει, λοιπόν, το ερώτημα εάν το τραγούδι συζητά το είδος, δηλαδή εάν η μουσική είναι αυτοαναφορική ή εάν θίγει περεταίρω ζητήματα. Το σίγουρο είναι πως θίγεται η σχέση δύο ανθρώπων και μεταδίδεται η ατμόσφαιρα του θαυμασμού, της αυταπάρνησης και της ενδοσκόπησης.
Ωστόσο, το σημαντικότερο ρόλο στο τραγούδι διαδραματίζει η ολοκληρωτική αποδοχή του προσώπου στο οποίο αναφέρεται ο στιχουργός και η άρνηση των πάντων μπροστά του. Ειδικότερα, παρουσιάζεται το δίπολο Θεός (Παράδεισος) – Κόλαση. Και τα δύο αποτελούν στοιχεία αιώνια, αλλά αντίθετα μεταξύ τους. Ο Θεός σημαίνει αγάπη, συγχώρεση, ελεύθερη βούληση, ενώ η κόλαση ταυτίζεται με το σκοτάδι, την καταδίκη και το βάσανο. «Οι δίκαιοι θα αναστηθούν για να ζουν αιώνια με τον Σωτήρα Χριστό, ενώ οι αμετανόητοι αμαρτωλοί θα αναστηθούν για να καταδικαστούν αιώνια στη κόλαση» (Musungayi, 2017). Παρ’ όλ’ αυτά, ο πρωταγωνιστής του τραγουδιού θα πήγαινε για το ταίρι του ακόμα και στην Κόλαση.
Επίλογος
Συμπερασματικά, το τραγούδι «Τον ίδιο το Θεό» αποτελεί ύμνος στον έρωτα και την απόλυτη αφοσίωση στο άλλο μισό. Γλωσσολογικά, παρουσιάζει όλες τις λογοτεχνικές αρχές με ποιητικά και λυρικά στοιχεία, συνθέτοντας ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Σε σχέση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, το τραγούδι διαθέτει νοηματική, διακειμενική και κοινωνικοπολιτισμική υπόσταση, που αξίζει να αναλογιστεί κανείς στο άκουσμά του.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αρσενίου, Ε. (2012). Πρακτική εισαγωγή στη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Μπότσαρη, Ε. (2008). Η εννοιολογική μεταφορά: οικουμενικότητα, πολιτισμικές διαφορές και η συμβολή τους στην εκμάθηση των γλωσσών (Master’s thesis).
Δηµητριάδης, Γ. Το όνειρο και η επιθυµία του Άλλου: Μία λακανική ανάγνωση της ερµηνείας των ονείρων του Φρόιντ.
Καραχρήστου, Μ. (2011). Η ετεροτοπία του καθρέφτη (Master’s thesis).
Η δογματική σημασία της Αγίας Γραφής και της Ιεράς Παραδόσεως στην Ορθόδοξη Εκκλησία – Musungayi Timothee Ntumba Teophane
Ξενόγλωσση
Welwood, J. (2005). Perfect love, imperfect relationships: Healing the wound of the heart.
Shambhala Publications.
Bruckner, P. (2014). Lunes de fiel. Média Diffusion.
Grinberg, L. A. (2010). Lua de fel: loucura na paixão. Junguiana, 49-57.
Douglas, S. (2013). A Decoding of Evil Angels: The Other Aetiology of Evil in the Biblical Text and its Potential Implications in Our Church and World. In Colloquium (Vol. 45, No. 1, pp. 42-60). Australia and New Zealand Society for Theological Studies.
Ιστότοποι