Τι ονομάζεται ποίημα
Κριτική Ποίησης December 11, 2020
Τόλη Νικηφόρου, Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες, Μανδραγόρας 2019
της Αναστασίας Κυπριωτάκη
Οι Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες είναι ποιητική συλλογή 33 ποιημάτων του Τόλη Νικηφόρου, η οποία εκδόθηκε στην Αθήνα το 2019 από τις εκδόσεις Μανδραγόρας. Ο Τόλης Νικηφόρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938 και έχει μακρά πορεία στον χώρο τον γραμμάτων. Της εν λόγω συλλογής είχαν προηγηθεί 21 ποιητικά βιβλία και 15 πεζογραφίας. Ξεκίνησε ως λογοτεχνικός συντάκτης, πέρασε στην πεζογραφία (για την οποία έχει βραβευτεί) και κέρδισε τις εντυπώσεις ως ποιητής. Το έργο του χαρακτηρίζεται από μία έντονα εμπειρική ματιά. Πρόκειται για μια ποίηση που παρατηρεί την καθημερινή ζωή και αντλώντας από το υποσυνείδητο, το όνειρο, τη μεταμορφώνει μέσω μεταφυσικών αποκαλυπτικών εικόνων σε απόκοσμη πραγματικότητα.
Η γραφή του στις Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες διακατέχεται από έντονα πεζογραφικά στοιχεία και ο στίχος είναι ελεύθερος. Χρησιμοποιεί καθημερινές λέξεις για να σχηματίσει αφηγήσεις μέσα από εικόνες και αναμνήσεις. Οι θεματικές του κινούνται στο πλαίσιο της μεταπολεμικής γενιάς, καθώς στα ποιήματά του εντοπίζουμε υπαρξιακές και κοινωνικές ανησυχίες. Πρόκειται για μία ποίηση ουσίας, που δεν χάνει όμως τη ρομαντική της υπόσταση. Ανήκει ωστόσο σε εκείνους της μεταπολεμικής γενιάς που συνομιλούν περισσότερο με ποιητές των αρχών του 20ού αιώνα παρά με την ασφυκτική, εσωστρεφή και δυσνόητη ποίηση του σουρεαλισμού. Μπορεί όσα γράφει να είναι βιωματικά και προσωπικά, όμως διατυπώνονται έτσι ώστε τα σύμβολα να αποκωδικοποιούνται μέσω της κοινής, πανανθρώπινης εμπειρίας.
Η κυρίαρχη θεματική του έργου είναι η ίδια η ποίηση. Οι περισσότεροι ποιητές έχουν γράψει για την ίδια τους την τέχνη με σκοπό να την κατανοήσουν, να την ορίσουν. Ο Τόλης Νικηφόρου αντιμετωπίζει την ποίηση ως άσκηση αλλά και ως καθημερινότητα. Ο τίτλος της συλλογής Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες είναι στίχος από το πρώτο ποίημα της συλλογής, την «Αναμέτρηση», όπου αναφέρει πως:
ποίημα ονομάζονται
οι κόκκινες πηχτές σταγόνες
που κάποτε γλιστράνε
και πέφτουν στο χαρτί
Ο αναγνώστης αμέσως φέρνει συνειρμικά στο μυαλό του το αίμα, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας και αποτελεί σημαντικό συστατικό του ανθρώπινου σώματος. Επίσης το να ματώνει κανείς συνδέεται αυτόματα με τον πόνο και τον κόπο. Τα ποιήματα λοιπόν είναι μια διαδικασία σωματική και μάλιστα επώδυνη, όπως το να ματώνεις. Είναι τα σκονισμένα βιβλία στη βιβλιοθήκη του, όπως αναφέρει στην «οικογενειακή συγκέντρωση», και άγριο θηλυκό που τον ματώνει στο «σαν άγριο θηλυκό σαν οπτασία». Η ποίηση, επομένως, είναι μια διαδικασία, μία εσωτερική ανάγκη με σκοπό την ανακάλυψη της αλήθειας και της ομορφιάς. Ένας δίαυλος, ουσιαστικά, για να αποκαλύπτει και να κατανοεί εκ νέου την ήδη βιωμένη πραγματικότητα.
Ένα ακόμα στοιχείο το οποίο επανέρχεται ως θέμα στα ποιήματα της συλλογής είναι ο έρωτας. Είτε πρόκειται για τον έρωτα που νιώθει για τη γυναίκα του στο σήμερα είτε τον έρωτα που ένιωθε παλιά για εκείνη είτε για έρωτες από το παρελθόν που έληξαν άδοξα. Ο ερωτισμός και η ηδονή φαίνεται να βιώνονται έντονα από τον ποιητή και να μετατρέπονται σε ζωτικά στοιχεία της ζωής. Όπως αναφέρει στο ποίημα «ηδονιστική αλχημεία»:
έκθαμβος παρακολουθώ
μια θαυμαστή
ηδονική αλχημεία
στα μυστικά εργαστήρια της ψυχής
Ενώ κάνοντας λόγο για την αγαπημένη του γράφει στη «μαγική εικόνα»:
σε κάθε χρώμα
και σε κάθε ζωγραφιά
βρίσκεσαι εσύ
Ο έρωτας παρουσιάζεται ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Όχι απαραίτητα ο έρωτας ως έλξη για κάποιο πρόσωπο, αλλά ο έρωτας ως κινητήρια δύναμη, ως συναίσθημα που οξύνει την ανθρώπινη εμπειρία.
Είναι επόμενο όταν ένας άνθρωπος δίνει τόση αξία στον έρωτα, να του αποκαλύπτεται παντού ομορφιά. Όπως βρίσκει κανείς την ομορφιά στα μάτια ενός προσώπου και τα ερωτεύεται, έτσι ο ποιητής βρίσκει την ομορφιά στα πιο απλά πράγματα, στην καθημερινότητα. Τα καθημερινά αντικείμενα και οι στιγμές εμπεριέχουν αβίαστα το ωραίο. Όπως γράφει στους στίχους του στο «το πιο ασήμαντο αντικείμενο»:
το πιο ασήμαντο αντικείμενο
κάπου βαθιά
μέσα στην έκστασή του
λάμπει
ενώ στις «στιγμές χαράς» τονίζει πως κάποιες στιγμές χαράς υπάρχουν για να σου θυμίζουν πόσο απρόσιτη είναι η ευτυχία. Άρα, βιώνει τη ζωή του σε μικρές δώσεις και μέσα από τα απλά πράγματα. Δεν αποζητά τη μεγάλη αφήγηση και τις μεγαλεπήβολες παρουσίες αλλά μάλλον τη μαγεία του τετριμμένου.
Ένα ακόμα κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης που εξερευνά ο ποιητής είναι η ανθρώπινη ψυχή. Η ψυχή ως ένα λημέρι, ως το υποσυνείδητο που στεγάζει μέσα του ό,τι είναι ο άνθρωπος. Το όνειρο και η αναπόληση αποτελούν λειτουργίες της ψυχής με τις οποίες ασχολείται διεξοδικά και θεωρεί ότι τον καθορίζουν ως άνθρωπο. Συχνά στη συλλογή υπάρχουν εικόνες που ανήκουν σε όνειρα ή που αναφέρονται σε αυτά. Στα ποιήματα «να είναι άνοιξη» και «ονειρεύτηκα» παρουσιάζει την ίδια τη ζωή ως όνειρο ενώ συχνά περιγράφονται εικόνες καταχνιάς και φωτός που θυμίζουν εξπρεσιονιστικό πίνακα. Η αναπόλησή του φανερώνει μία νοσταλγία για τα παλιά που δεν αναβιώνεται με πίκρα αλλά ως όνειρα που έχει ζήσει στην πραγματικότητα, όπως είναι εμφανέστατο στο ποίημα «ονειρεύτηκα»:
όνειρο ήταν
η περιπέτεια της ζωής
στάχτη στη φαντασία
ενός αγνώστου θεού
Η συλλογή στο σύνολό της αποτελεί μια ωδή στη ζωή και την εμπειρία. Η μετουσίωση του καθημερινού σε όμορφο μέσω της ποίησης, την οποία αποτελεί αυτό το ανάγνωσμα, κλείνει με δύο ποιήματα, το «επιστροφή στην πατρίδα» και το «και όμως». Στο πρώτο περιγράφεται το παράδοξο του συμβιβασμού με τον θάνατο ενός ανθρώπου που έζησε και αγάπησε τη ζωή του. Στο «και όμως» γίνεται εμφανές ότι η εμπιστοσύνη του στη ζωή είναι τόση ώστε εκτείνεται πέρα από πέρας της δικής του. Όπως γράφει:
ανίκητη η ζωή
θα πάρει και πάλι
τον προαιώνιο δρόμο της
σαν να ‘ναι η πρώτη φορά
σαν τίποτα
να μην έχει προδοθεί
τίποτα
να μην έχει χαθεί για πάντα
Η ανάγνωση αυτής της συλλογής είναι μια δυνατή εμπειρία που προσφέρεται με απλά μέσα. Ένα απλό του οποίου αναδεικνύεται η αξία χωρίς να γίνει σύνθετο, αλλά αυτούσια. Το να παρουσιάζει κανείς πετυχημένα το απλό και με απλό τρόπο κρύβει από πίσω του δεινή διαχείριση της γλώσσας και της έκφρασης ώστε να μην γίνεται μπανάλ. Ο Τόλης Νικηφόρου στις Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες το κατάφερε με μία ωριμότητα και μαεστρία που μόνο ένας αξιόλογος λογοτέχνης μπορεί να κατέχει.
Πηγές – Βιβλιογραφία:
Βιβλία:
Beaton, R. (1996). Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Αθήνα: Νεφέλη.
Πολίτης, Λ. (2015). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Ηλεκτρονικές Πηγές:
Επίσημος ιστότοπος του Τόλη Νικηφόρου:
Δήμου, Ε. (2019, 23 Νοεμβρίου). Ευσταθία Δήμου: Τόλης Νικηφόρου, Κόκκινες πηχτές σταγόνες, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2019. Ανακτήθηκε από http://www.periou.gr/ευσταθία-δήμου-τόλης-νικηφόρου-κόκκι/
Δημητριάδου, Δ. (2019, 22 Φεβρουαρίου). Τόλης Νικηφόρου: Ίχνη του δέους. Ανακτήθηκε από: https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/11658-ixnh-deous
Λυμπέρη, Κ. Με το δικό μου όνομα γράφω τον δικό σας πόνο. Ανακτήθηκε από: https://www.bookpress.gr/kritikes/poiisi/nikiforou-ixni-tou-deous-lymperi
Μπούρας, Κ. (2019, 13 Νοεμβρίου). Κόκκινες Πηχτές Σταγόνες Βιβλία: Κριτικές βιβλίων Ανακτήθηκε από: https://www.diavasame.gr/page.aspx?itemID=PPG1388_3473
Παπακυριάκου, Χ. (2020, 31 Μαρτίου). Η δεσπόζουσα αντίθεση άβυσσος-φως στην ποιητική συλλογή Κόκκινες πηχτές σταγόνες του Τόλη Νικηφόρου. Ανακτήθηκε από: https://frear.gr/?p=27521
Σολέρτη, Ά. (2015, 24 Σεπτεμβρίου). Τόλης Νικηφόρου: Ζω ολόψυχα το παρόν. Ανακτήθηκε από: https://www.vakxikon.gr/τόλης-νικηφόρου-ζω-ολόψυχα-το-παρόν/