Παίρνοντας κι αφήνοντας θέση

---

Κριτική Ποίησης April 27, 2020

Μαρίας Τοπάλη, Ρέκβιεμ για μια εφηβεία, Εκδόσεις Οκτώ, 2017

της Στέλας Χριστοδουλοπούλου

Στο δραματικό ποίημα Ρεκβιέμ για μια εφηβεία η Μαρία Τοπάλη καταπιάνεται με ζητήματα διαχρονικά όπως η εφηβεία και ο έρωτας, η γέννηση και ο θάνατος, η ποίηση, η μητρότητα και μέσα από όλα αυτά η γυναίκα.

Σε μια φαινομενικά απλή ιστορία με κεντρικούς ήρωες την Ιζόλδη και τον πρώτο της έρωτα, τον Σταρ Σπύρο, ξετυλίγεται σταδιακά μια σειρά από σύνθετα διλήμματα. Όταν πνιγμένη στην ρουτίνα της καθημερινότητας η Ιζόλδη αποφασίζει να απομακρυνθεί από αυτή τη σχέση και συγχρόνως από ολόκληρη την μέχρι τότε ζωή της, ο αδελφικός της φίλος συμμαχεί με τον Σταρ Σπύρο αφήνοντας στην άκρη τον ανταγωνισμό του και προσπαθεί να τη μεταπείσει. Κοινό τους μέλημα: η  εξασφάλιση της επιστροφής της Ιζόλδης στην παλιά της ζωή.

Ένας ευφυής διαχωρισμός των προσώπων του ποιήματος ανάμεσα σε Επιζώντες και Θανόντες και η ιδιαίτερη αναφορά στον κορυφαίο των Επιζώντων Κονφερενσιέ ως «ένα διψασμένο για αίμα θεό του θανάτου, ξένο στον έρωτα, ξένο στη γονιμότητα, δυνάστη του στρατοπέδου συγκέντρωσης που λέγεται πραγματικότητα» φανερώνει τη στενή σχέση της πραγματικότητας με τον θάνατο, η οποία διέπει το έργο από την αρχή ως το τέλος. Άλλωστε η συνάντηση με τη πραγματικότητα ως μια θανατική καταδίκη, τα δίπολα αγάπης και μίσους, γέννησης και θανάτου αποτελούν τους κεντρικούς θεματικούς άξονες του κειμένου. Στη μέση όλων αυτών ξεπροβάλλει το ποιητικό έργο ως τέκνο του έρωτα και του θανάτου, ως το μόνο νόημα που πρέπει να εφεύρεις από την αρχή, όταν «ο θάνατος ρίχνει το σκηνικό» και η απομυθοποίηση χτυπήσει την πόρτα. Το Ρέκβιεμ για μια εφηβεία είναι ακριβώς όσα λέει ο τίτλος του, ένα μνημόσυνο της εφηβείας και συγχρόνως του Έρωτα, εκείνου του Εφηβικού Έρωτα που γεννά τη ποίηση. Το παρακάτω απόσπασμα του ποιήματος αποδίδει καλά αυτήν ακριβώς τη συσχέτιση των παραπάνω θεματικών:

Ιζόλδη

«Κι ήρθε πάνω στην ώρα /που νόμιζα /πως η αθωότητα /είχε χαθεί, /κάθε σταγόνα αθωότητας / είχε στεγνώσει.
Ήρθε /κι έγινα /πάλι παιδί, /με τη μνήμη.
Με τον πόνο /του παιδιού /δίχως  τη χάρη /του παιδιού.
Ήρθε και / είναι μαρτύριο ,/ μα δε θέλω  / να του γλιτώσω.»

Επιζώντες

Ήρθε;

 Ποιος ήρθε;

Αυτός ;

Ιζόλδη

«Ήρθε ο θάνατος

Ο θάνατος είναι τοκετός/ ο τοκετός είναι θάνατος.
Το μωρό μου είναι ο τάφος σου/ ο τάφος σου είναι το μωρό μου»

Οι φωνές αναδύονται άλλοτε μέσα από διαλόγους πιο αφηρημένους και στοχαστικούς και άλλοτε μέσω μιας ευθείας αντιπαράθεσης μεταξύ των κεντρικών προσώπων. Σε κάθε περίπτωση οι διάλογοι πάλλονται, γεμάτοι ρυθμό και ένταση, ενώ η μουσική και χορευτική απόδοση του ποιήματος δίνει μια συνολική αίσθηση στον/στην αναγνώστη/-τρια των ζητημάτων που πραγματεύεται. Σε πολλά σημεία άλλωστε η ποιήτρια παρουσιάζει και τη σκηνοθετική και κινησιολογική επένδυση, που συνοδεύει τα λόγια των ηρώων δίνοντας έμφαση ακόμα και σε λεπτομέρειες που αφορούν τον τόνο της φωνής τους.

Άλλοτε πάλι η ποιήτρια επιλέγει να δώσει στους διαλόγους των ηρώων έναν ειρωνικό τόνο και μια διάθεση αυτοσαρκασμού. Όλο το κείμενο είναι σαρκαστικό ενώ δεν λείπει το χιούμορ που με τη σειρά του κάνει τον διάλογο πιο καυστικό, αφήνοντας συχνά και μια πικρία. Ιδιαιτέρως η Ιζόλδη σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται με κάθε ευκαιρία. Στο πρόσωπο της αντανακλάται κάθε γυναίκα που αντιστέκεται στον ετεροκαθορισμό της και χαράσσει τον δικό της δρόμο αναζήτησης της ταυτότητάς της.

Η ποίηση της Μαρίας Τοπάλη σε καλεί να πάρεις θέση αλλά κυρίως να αφήσεις θέση και χώρο στη γυναικεία φωνή να μιλήσει η ίδια για εκείνη. Το Ρέκβιεμ για μια εφηβεία καθιστά σαφές πως αυτή  η γυναικεία φωνή απαιτεί ακόμα πολλές θυσίες για να μπορεί να υπάρχει και ακόμη περισσότερες για να μπορεί να ακούγεται και να αντιμετωπίζεται ως φωνή ισχυρή. Το παρακάτω χωρίο του ποιήματος είναι ακριβώς αυτή η παράκληση. Τώρα ας μιλήσει εκείνη. Η ποιήτρια Ιζόλδη….

---