Η ποίηση ως αφοσίωση και ως πάθος: μία μυθοπλαστική συνέντευξη της Μαρίας Πολυδούρη από τον Φώτο Γιοφύλλη
Δημιουργική Κριτική Φανταστικές συνεντεύξεις March 3, 2021
των Κωσταντίνου Ράπτη και της Αθανασίας Ευαγγελίας Τσαμπούλα
Ακολουθεί μια συνέντευξη της ποιήτριας Μαρίας Πολυδούρη από τον δημοσιογράφο και κριτικό Φώτο Γιοφύλλη στο αθηναϊκό- καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό- περιοδικό “Πρωτοπορία” που εκδίδεται τον Ιανουάριο του 1929 στο A’ τεύχος της χρονιάς.
Φ.Γ.: Καλημέρα σας, κυρία Πολυδούρη, είμαι ο Φώτος Γιοφύλλης, διευθυντής του περιοδικού “Πρωτοπορία”.
Μ.Π.: Καλημέρα σας, χάρηκα για την γνωριμία.
Φ.Γ.: Είστε έτοιμη να πραγματοποιήσουμε την συνέντευξη που είχαμε προγραμματίσει;
Μ.Π.: Είμαι έτοιμη. Παρακαλώ, καθίστε.
Φ.Γ.: Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με τα βασικά. Αρχικά, θα θέλατε να μάς περιγράψετε ολίγον συνοπτικά την ζωή σας;
Μ.Π.: Βεβαίως. Είμαι γεννηθείσα το ‘02 στην Καλαμάτα, όπου και πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής μου ηλικίας. Βέβαια, εξαιτίας των συνεχών πολιτικών ανακατατάξεων, ο πατέρας μου διαρκώς δεχόταν μεταθέσεις, και κάπως έτσι η οικογένεια μου πέρασε από το Γύθειο, το προσωπικό μου λατρεμένο, τα Φιλιατρά και έπειτα πίσω στην Καλαμάτα, όπου και τελείωσα το γυμνάσιο. Πλέον απόφοιτη γυμνασίου, διορίστηκα στην Νομαρχία Μεσσηνίας για 3 χρόνια, μέχρι που μετατέθηκα στην Αθήνα και ξεκίνησε ο κύκλος των νομικών μου σπουδών. Εν τέλει, εγκατέλειψα τα νομικά για να ακολουθήσω τα δυο παιδικά μου όνειρα, την ηθοποιία και την ραπτική. Η φυματίωση, όμως, και το πάθος μου για την ποίηση στάθηκαν οι λόγοι επιστροφής μου στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αθήνα, στο “Σωτηρία”, όπως και εσείς άλλωστε βλέπετε.
Φ.Γ.: Συνήθως οι γυναίκες δείχνουν προτίμηση στην φιλολογία. Εσείς ποιόν λόγο είχατε και επιλέξατε την νομική έχοντας μια κλίση προς την ποίηση μάλιστα;
Μ.Π.: Πιστεύω πως το πάθος για την ποίηση και εν γένει για μια τέχνη δεν σχετίζεται απολύτως με μια επιστήμη, λόγου χάρη την φιλολογία. Η ποίηση για εμένα είναι κάτι προσωπικό, είναι μια συζήτηση με τον εαυτό μου, είναι η έκφραση των συναισθημάτων μου προς τον έξω κόσμο. Έτσι είχαμε μάθει και στην οικογένεια μου, να εκφραζόμαστε, να είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας. Η μητέρα μου, φερ’ ειπείν, αναγνωριζόταν για το ψυχικό της σθένος, τον δυναμισμό της, την ειλικρίνεια και τον αυθορμητισμό της, στοιχεία που ενέπνευσαν και εμένα την ίδια. Θυμάμαι που καθόμασταν μαζί και διαβάζαμε μια εφημερίδα που λεγόταν “Εφημερίς των Κυριών” και υποστήριζε εν ολίγοις την γυναικεία χειραφέτηση. Είναι αυτή που με έκανε να συνειδητοποιήσω το πρόβλημα του γυναικείου ζητήματος, ένα θέμα αρκετά προοδευτικό κατ’ εμέ. Για αυτό, λοιπόν, αποφάσισα να ακολουθήσω τον κλάδο της νομικής.
Φ.Γ.: Όπως γίνεται αντιληπτό η μητέρα σας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον τρόπο σκέψης σας, τι άλλο αντιλαμβάνεστε ως επιρροή στον κόσμο αυτόν;
Μ.Π.: Γενικά, θαρρώ ότι όλη μου η οικογένεια με επηρέασε, ο καθένας με τον τρόπο του, όπως άλλωστε συμβαίνει και στον κάθε άνθρωπο. Είχα την ευκαιρία να ζω σε μια φιλελεύθερη οικογένεια. Η μητέρα μου, όπως ανέφερα, με μύησε στον φεμινισμό και ο πατέρας μου εξασφάλισε την καλλιέργειά μου και με βοήθησε να διευρύνω τους επαγγελματικούς μου ορίζοντες. Δυστυχώς, τους έχασα νωρίς. Ήμουν τυχερή, όμως, γιατί είχα τα αδέρφια μου, τα οποία ήταν πάντα υποστηρικτές των επιλογών μου και οι σανίδες σωτηρίας μου στις δύσκολες στιγμές της ζωής όπως αυτών του θανάτου των γονιών μας ή των μικρότερων αδερφών μας…
Επίσης, σταθμό στην ποίηση μου ήταν τα μανιάτικα μοιρολόγια, τα οποία επέδρασαν τόσο πολύ στον συναισθηματικό μου κόσμο που έφτασα ακόμα να δίνω το παρόν μου και σε κηδείες, για να αντιληφθώ τον τόνο τους, να τον υιοθετήσω και να τον εφαρμόσω στην ποίηση μου. Εξάλλου, τόσο ο θάνατος όσο και ο έρωτας είναι δύο θέματα που με αγγίζουν. Ο τρόπος με τον οποίο αυτοί οι δύο όροι καταφέρνουν να συνδεθούν και να εξωραΐσουν ο ένας τον άλλον είναι κάτι που με μαγεύει και προσπαθώ αυτό να το αξιοποιώ και στα τραγούδια μου. Δεν μπορώ να παραλείψω σε αυτό το σημείο, φυσικά, μια από τις αγαπημένες μου ποιήτριες, την Σαπφώ, η οποία ενίσχυσε την αγάπη μου για τον λυρισμό. Όλα αυτά, λοιπόν, πιστεύω πως συνετέλεσαν στην ύπαρξη της έμπνευσής μου.
Φ.Γ.: Μάλιστα. Πρόσφατα, γνωστοποιήσατε την πρώτη ποιητική συλλογή σας «Οι Τρίλλιες που σβήνουν», ωστόσο φαίνεται ότι ασχολείστε χρόνια με την ποίηση, πώς αυτά τα ποιήματα αποτέλεσαν τις πρώτες σας δημιουργίες;
Μ.Π.: «Οι Τρίλλιες που σβήνουν» δεν περιλαμβάνουν τις πρώτες μου δημιουργίες. Έχω ξαναγράψει στο παρελθόν διάφορα ποιήματα, τα οποία συγκαταλέγονται σε μια συλλογή που ονόμασα «Μαργαρίτες». Πρόκειται για ένα ιδιόχειρο που φυλάει τα πρωτόλεια μου κρυμμένα σε ένα τετράδιο. Παρόλα αυτά, επέλεξα να μην την δημοσιεύσω, καθώς επιθυμώ να την κρατήσω στα “συρτάρια” της δικής μου ψυχής.
Φ.Γ.: Επομένως, «Οι Τρίλλιες που σβήνουν» δεν αποτελούν την πρώτη σας ποιητική απόπειρα, απλώς το πρώτο σας επίσημο δημοσίευμα μετά από τόσα χρόνια;
Μ.Π.: Η αλήθεια είναι ότι μέχρι τώρα είχα την ευκαιρία να δημοσιεύσω κάμποσα ποιήματα μου σε περιοδικά και εφημερίδες. Η πρώτη επίσημη δημοσίευση έργου μου φιλοξενήθηκε στο περιοδικό “Οικογενειακός Αστήρ” όταν ήμουν στα 13 με 14 μου χρόνια. Ήταν ένα πεζοτράγουδο με το όνομα «Ο πόνος της μάνας» με αφορμή μια μέρα που η θάλασσά μας ξέβρασε το πτώμα ενός ναυτικού. Το θέαμα ήταν τόσο λυπηρό που ένιωσα την ανάγκη να θρηνήσω και εγώ μαζί με την μάνα αυτού του άτυχου νεαρού γράφοντας το συγκεκριμένο έργο…
Λίγα χρόνια μετά, έτυχε να συνεργαστώ με αρκετά αξιόλογα περιοδικά και ημερολόγια όπως ο “Έσπερος” της Σύρου, η “Ελληνική Επιθεώρησις”, η “Πανδώρα”, η “Παιδική Χαρά” και η “Εύα” και θυμάμαι μάλιστα να δημοσιεύω συγκεκριμένους στίχους από τα ποιήματα μου: «Θα πεθάνω μιαν αυγούλα», «Απριλιάτικο», «Αρμονία», «Δειλινά», κάποια από τα οποία μπορείτε να έρθετε σε επαφή και στις «Τρίλλιες».
Φ.Γ.: Εστιάζοντας τώρα στο πρόσφατο σας έργο “Οι Τρίλλιες που σβήνουν”, οφείλω να ρωτήσω πώς εμπνευστήκατε τον τίτλο αυτού;
Μ.Π.: Γενικά, ο τίτλος αυτής της ποιητικής μου συλλογής είναι κατά βάση συμβολικός. Εκφράζει το όμορφο τραγούδι της ζωής που σβήνει σιγά σιγά υποδεικνύοντας το τέλος της. Από την άλλη, η τρίλια, γνωρίζω ότι ορίζεται τόσο “ως μια γρήγορη επανάληψη δύο συνεχόμενων φθόγγων σε απόσταση τόνου ή ημιτόνου”[1] όσο και ως ένας συγκεκριμένος ήχος κελαηδήματος που προσομοιάζει αυτόν της μουσικής τρίλιας. Ήθελα, κάπως έτσι, να προϊδεάσω για ελάσσονες τόνους που έπονται, μια ιδιόρρυθμη ατμοσφαιρικότητα, μια μουσικότητα που δύναται να χαρακτηριστεί υποβλητική, ίσως νοσταλγική και μελαγχολική.
Φ.Γ.: Άρα, λαμβάνοντας υπ΄όψιν τον ισχυρισμό σας το όλο θέμα της ποιητικής αυτής συλλογής είναι η μελαγχολία σε συνδυασμό με την νοσταλγία συγκεκριμένων στιγμών;
Μ.Π.: Όχι ακριβώς. Όπως σας ανέφερα και πρωτύτερα, η ζωή έχει δύο όψεις σαν αυτές του ίδιου νομίσματος. Δεν χαρακτηρίζεται σε καμία περίπτωση από διαύγεια, το αντίθετο βασικά. Στην ζωή υπάρχουν στιγμές χαράς και λύπης. Ωστόσο, και σε αυτές τις ακριβείς περιπτώσεις, σε αυτές τις στιγμές κορύφωσης – τις τόσο με θετική όσο και αρνητική χροιά-, υπάρχουν οι υπενθυμίσεις και οι αναμνήσεις αντίστοιχα. Ο έρωτας είναι, επί παραδείγματι, η κορύφωση ενός ανθρώπου, η απόλυτη ευτυχία που πάντως δεν παύει να αποτελεί και να έγκειται σε μία μόνο μονάδα του χρόνου. Στο ποίημα μου “Μόνο γιατί μ’ αγάπησες” επιδεικνύω τον έρωτα μου για ένα δικό μου αίσθημα, που αφιερώνεται στην αγάπη μου για έναν άνθρωπο, τα συναισθήματα που μου προκάλεσε και πως αυτά με κράτησαν, πως ακριβώς αποτέλεσαν τον λόγο που εγώ γεννήθηκα. Συγκεκριμένα, θυμάμαι να γράφω:
«Μόνο γιατί τά μάτια σου μέ κύτταξαν
μέ τήν ψυχή στό βλέμμα,
περήφανα στολίστηκα τό ὑπέρτατο
τῆς ὕπαρξής μου στέμμα,μόνο γιατί τά μάτια σου μέ κύτταξαν.
Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες γεννήθηκα
γι’ αὐτό ἡ ζωή μου ἐδόθη
στήν ἄχαρη ζωή τήν ἀνεκπλήρωτη
μένα ἡ ζωή πληρώθη.
Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες γεννήθηκα.»
Είναι φανερό πως επιχείρησα να εκφράσω αυτό το δίπολο. Ο έρωτας μου έγκειται σε μια στιγμή, σε μια φάση που συνειδητοποίησα ποιός είναι αυτός ο έρωτας, ποιό είναι αυτό το συναίσθημα που “ανίκατε μάχαν”[1], αυτό το αίσθημα που έντεχνα οι ποιητές δοκίμαζαν να περάσουν σε χαρτί, αυτό που όλοι μάχονται να ζήσουν. Αυτή, λοιπόν, είναι η δική μου στιγμή, ο λόγος που εγώ γεννήθηκα. Αναπολώ όταν είχαμε κανονίσει ένα ραντεβού στο “Παλλάδιο” και εγώ καθόμουν σε μια γωνιά αλλά εκείνος τρεχάτος, κατ’ ευθείαν ήρθε προς το μέρος μου. Εγώ τον ρώτησα πώς μπόρεσε με τέτοια ευκολία να με διακρίνει μες το πλήθος και εκείνος μου απάντησε: “Τα μάτια σου σαν δυό αστέρια μου φώτιζαν από την πόρτα και μου έδειξαν τον δρόμο”. Εντούτοις, αυτό μου το αίσθημα γρήγορα έληξε, οι υπενθυμίσεις μου εξακριβώθηκαν και επιβεβαιώθηκαν, με την στιγμή αυτή να φωλιάζει σε μια μικρή μου ανάμνηση, που με κρατά εδώ και τώρα, εδώ μαζί σας.
[1] Βάσει της ρήσης του Σοφοκλή στο έργο του Αντιγόνη «Έρως ανίκατε μάχαν». Διαθέσιμο στο: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=154&page=23&fbclid=IwAR0IfvVXq7so6GfdaVYflfoBTuxse9IyjEYNnpJRWsTEPvA2DSzVH5JgvKQ
Φ.Γ.: Το ποίημά σας φαίνεται να στηρίζεται σε μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο «εγώ» και το «εσύ», που συνάδει με μια πραγματική ερωτική συζήτηση. Αλήθεια είναι τόσο ισχυρό το συναίσθημα του έρωτα για εσάς, την ύπαρξή σας, την ποίησή και την έκφρασή σας;
Μ.Π.: Θεωρώ ότι η ποίηση και η ζωή κάποιου νοηματοδοτείται μετά την ύπαρξη του έρωτα, μόνο αν είσαι τυχερός και νιώσεις αυτό το συναίσθημα είσαι και ικανός να πεις πως έχεις ζήσει, πως όντως έχεις γράψει ποίηση… Βλέπω τον έρωτα ως δημιουργό, ως συντελεστή μεταμόρφωσης της ζωής ενός ανθρώπου, μέσω του οποίου κανείς μπορεί καρτερικά πλέον να διεισδύσει στο πέπλο του θανάτου. Περιστρεφόμαστε γύρω από την ζωή και τον θάνατο. Επομένως, το δίπολο αυτό μεταφέρεται λεπτεπίλεπτα στο “εσύ” και το “εγώ” αντίστοιχα και έπειτα αντίστροφα. Η ζωή ανατροφοδοτείται και παράγεται από την αγάπη και αυτή με την σειρά της σε εκτονώνει, φέρει την ουσία της πληρότητας και σου προσφέρει ευτυχία. Η αγάπη και ο έρωτας έρχονται κάποτε όμως να ταυτιστούν στο πρόσωπο του δικού σου άλλου, έρχονται μέσω αυτού να σε ολοκληρώσουν και να σε καταξιώσουν ως ανθρώπινο ον. Ο έρωτας σου, ο άνθρωπός σου, είναι ένα ταξίδι, ένα όνειρο, ή και καλύτερα ένα ταξίδι στην χώρα του ονείρου, γίνεται ο δικός σου ο σκοπός στη ματαιότητα την ίδια. Τη στιγμή, πάντως, που γίνεται αυτοσκοπός, τότε εξιδανικεύεται τόσο ο ίδιος όσο και τα συναισθήματά σου για εκείνον. Γεννιέσαι, για να αγαπήσεις και να αγαπηθείς. Γεννιέσαι και γίνεσαι μονάχα για αυτό. Γιατί αλλιώς η ζωή είναι θάνατος, ένας σκοτεινός, ένας μάταιος δρόμος δίχως φως. Γιατί πριν απλώς υπήρχα για να πεθάνω και τώρα είμαστε το “εσύ” και το “εγώ”, αυτός και εγώ, ο έρωτας και ο θάνατος, ο θάνατος και ο έρωτας. Είμαστε όλα αυτά, γιατί ήταν αυτός…ήταν αυτός και κανένας άλλος…ήταν μοναδικός…μοναδικός και ωραίος.
Φ.Γ.: Δεν μπορώ να παραβλέψω το γεγονός πως η ποίησή σας παρουσιάζει παρόμοιο τόνο με του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, θεωρείτε σε κάποιο βαθμό αξιοσημείωτη την επιρροή σας από αυτόν, ο οποίος αποτελούσε και ένα από τα άτομα του λογοτεχνικού κύκλου με τον οποίο συναναστρεφόσασταν;
Μ.Π.: Πιστεύω πραγματικά πως το κάθε άτομο στην ζωή ενός κατέχει έναν ρόλο, σημαντικό ή μη, και επηρεάζει αυτόν και τον βίο του άμεσα ή και έμμεσα. Ο Τάκης – όντας μία από τις πιο σημαντικές υπάρξεις στην ζωή μου – όχι μονάχα επηρέασε εμένα ως Μαρία αλλά και την ποίησή μου θεματικά και τεχνικά. Πάντως θεωρώ την οποιαδήποτε αλληλεπίδραση μοιραία και αμφίδρομη. Το γεγονός πως ο ίδιος αποτέλεσε έναν από τους πιο έντεχνους ποιητές του σήμερα δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί, όπως και η επιρροή του ως ποιητής και άνθρωπος μου. Δεν παύει όμως να ισχύει πως αποτελούμε δύο διαφορετικές προσωπικότητες, με διαφορετικές ασχολίες και διαφορετικές γενικότερα επιλογές και ζωές. Η μοίρα ίσως μας έφερε κοντά για έναν συγκεκριμένο λόγο. Μήπως ήμασταν εξίσου παρόμοιοι και έπρεπε να συναντηθούμε; Μήπως το πάθος μας για την ποίηση και η κλίση τόσο προς τον θάνατο όσο και προς την ζωή μάς έφεραν κοντά; Ποτέ δεν θα μπορέσω να εξηγήσω, ποτέ δεν θα μπορέσω να ερμηνεύσω τίποτε παραπάνω πέρα από το ότι βάλαμε ψυχή και σώμα ο καθένας στα δικά του έργα, και αυτή η ψυχή και σώμα είναι κάτι το προσωπικό όχι το κοινό.
Φ.Γ.: Όπως ο κύριος Καρυωτάκης έτσι και πολλοί ποιητές αυτών των χρόνων φαίνεται όχι μόνο να εκφράζουν, αλλά και να μοιράζονται τον εσωτερικό τους κόσμο μέσα από τα ποιήματά τους. Ισχύει το ίδιο και για την γυναικεία ποίηση;
Μ.Π.: Ζήσαμε όλοι σε χρόνια όπου επικρατούσε πόνος, δυστυχία, λύπη, απαισιοδοξία λόγω της καταστροφής της Σμύρνης, των συνεχών πολέμων, της πείνας, της εξαθλίωσης και της φτώχειας. Αυτό σίγουρα θα είχε κάποια επίδραση στην θεματολογία των ποιημάτων μου και τον τρόπο γραφής μου. Σε αντίθεση με τους ποιητές της προηγούμενης γενιάς, αντιλαμβάνομαι πως το ύφος των έργων μου είναι πιο εξομολογητικό, πιο αναστοχαστικό, πιο προσωπικό. Προσπαθώ με αυτά να μοιραστώ και εγώ τα συναισθήματα που με περιβάλλουν και γενικά τον εσωτερικό μου κόσμο. Τα τραγούδια μου καθοδηγούνται από την φωνή της ειλικρίνειας μου, της εκφραστικότητας, του αυθορμητισμού, της αυθεντικότητας και των βιωμένων παθών. Μέσα από αυτά κανείς μπορεί να δει τον κόσμο μέσα από τα δικά μου μάτια, να ζήσει έστω και για λίγο την δική μου ζωή και να νιώσει τις δικές μου ανησυχίες για αυτήν. Είμαι αφοσιωμένη στην ποίηση μου και αυτή η αφοσίωση είναι ένα από τα ισχυρότερα πάθη στην ζωή μου.
Φ.Γ.: Ισχυρίζεστε, τότε, ότι το ύφος της ποίησής σας είναι ειλικρινές και αυθόρμητο, πώς θεωρείτε ότι το καταφέρνετε αυτό με μόνο σας εργαλείο την γλώσσα;
Μ.Π.: Έτσι όπως ο ζωγράφος χρησιμοποιεί το πινέλο του, για να απεικονίσει τον κόσμο γύρω του, αλλά και τον κόσμο μέσα του, έτσι και εγώ χρησιμοποιώ την γλώσσα ως μέσο έκφρασης των συναισθημάτων και των εμπειριών μου. Στην ζωή μου, έχω μάθει να είμαι ειλικρινής, απλή και αυθεντική και αντίστοιχα, ευελπιστώ ότι η γλώσσα της ποίησής μου διέπεται από αυτόν τον αυθορμητισμό και την φυσικότητα. Προσπαθώ να αλληλεπιδρώ με τα ποιήματά μου όπως αλληλεπιδρώ και με τα άτομα στην καθημερινή μου ζωή, ανεπιτήδευτα και αβίαστα. Η ποίηση για εμένα είναι η αυθόρμητη μεταγραφή των συναισθημάτων και η απορρόφηση σε αυτά με κάνουν να έχω μια «αδιαφορία» απέναντι στις λεπτομέρειες, να κρατώ μια πιο ανέμελη στάση απέναντι στο ιδανικό της ποιητικής μορφικής εντέλειας.
Φ.Γ.: Πώς πιστεύετε, τώρα, ότι αντικατοπτρίζεται αυτή η Μαρία Πολυδούρη στα μάτια της κοινωνίας;
Μ.Π.: Η Μαρία σίγουρα από την ματιά της κοινωνίας δεν γίνεται αντιληπτή το ίδιο όπως η Μαρία από την ματιά του δικού μου κόσμου. Η Μαρία η δική σας είναι μια γυναίκα μοιραία, χαρακτηρίζεται «ελευθέρων ηθών», χορεύει, πίνει και καπνίζει. Είναι αυθάδης, εκφράζει με λανθασμένο τρόπο τις απόψεις της και διεκδικεί τα δικαιώματα των γυναικών. Η Μαρία η δική μου είναι μια γυναίκα δυναμική, θαρραλέα, ικανή, που διεκδικεί αυτά που θέλει και παλεύει για αυτά που πιστεύει, γιατί θεωρεί ότι όλοι είναι ίσοι. Αυτή η Μαρία “μεθυσμένη” από το πάθος για ζωή μπορεί να είναι και ανήσυχη και ενστικτώδης και παρορμητική. Στοιχεία όχι ιδιαίτερα θετικά, αλλά σίγουρα στοιχεία που την βοήθησαν να ζήσει όλα όσα έζησε χωρίς να μετανιώνει τίποτα. Αυτή η Μαρίκα είναι που αγάπησα εγώ με τα ψεγάδια της και τις αρετές της.
Φ.Γ.: Κλείνοντας, λοιπόν, την συνέντευξη, πιστεύετε ότι ο ποιητικός σας οίστρος θα συνεχίσει και θα προσφέρει κάτι καινούργιο στο κοντινό μέλλον;
Μ.Π.: Η αλήθεια είναι ότι το τελευταίο διάστημα ασχολούμαι πάνω σε μια ποιητική συλλογή που θα φέρει τον τίτλο «Ηχώ στο χάος» και ελπίζω να κυκλοφορήσει μες το επόμενο έτος. Εύχομαι να αγγίξει τις ψυχές των συνανθρώπων μου και να τύχει της αποδοχής του.
Φ.Γ.: Σας ευχαριστούμε για την συνεργασία. Θα θέλατε να παραθέσουμε κάποιο απόσπασμα ποιήματός σας, για να συνοδεύσουμε την συνέντευξή σας στο περιοδικό;
Μ.Π.: Θα ήθελα αν είναι δυνατόν να επισυνάψετε ένα τμήμα του ποιήματος «Σαν πεθάνω», ένα από τα προσωπικά αγαπημένα μου. Σας ευχαριστώ πολύ.
«Θα πεθάνω μιαν αυγούλα μελαγχολική του Απρίλη,
όταν αντικρύ θ’ ανοίγη μέσ’ στη γάστρα μου δειλά
ένα ρόδο – μια ζωούλα. Και θα μου κλειστούν τα χείλη
και θα μου κλειστούν τα μάτια μοναχά τους, σιωπηλά.
Θα πεθάνω μιαν αυγούλα θλιβερή σαν την ζωή μου,
που η δροσιά της, κόμποι δάκρι θα κυλάη πονετικό
στο άγιο χώμα που με ρόδα θα στολίζη τη γιορτή μου,
στο άγιο χώμα που θα μου είνε κρεβατάκι νεκρικό.
Όσα αγάπησα στα χρόνια της ζωής μου θα σκορπίσουν
και θ’αφανιστούν μακριά μου, σύννεφα καλοκαιριού.
Όσα μ’ αγάπησαν μόνο θάρθουν να με χαιρετίσουν
και χλωμά θα με φιλάνε σαν αχτίδες φεγγαριού».
[1]Βάσει του ορισμού της Πύλης της ελληνικής γλώσσας. Διαθέσιμο στο: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%BB%CE%B9%CE%B1&sin=all
[2] Βάσει της ρήσης του Σοφοκλή στο έργο του Αντιγόνη «Έρως ανίκατε μάχαν». Διαθέσιμο στο: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=154&page=23&fbclid=IwAR0IfvVXq7so6GfdaVYflfoBTuxse9IyjEYNnpJRWsTEPvA2DSzVH5JgvKQ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Η Μαρία Πολυδούρη αποτελεί μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα στην νεοελληνική λογοτεχνία. Τοποθετείται στην γενιά των νεορομαντικών ή παρακμιακών Ελλήνων ποιητών του Μεσοπολέμου μαζί με ονόματα όπως του Τέλλου Άγρα, του Κώστα Καρυωτάκη, του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και του Κώστα Ουράνη. Στο ποιητικό της έργο διακρίνονται έντονες νεορομαντικές τάσεις, επιρροές από το ρεύμα του συμβολισμού και βιωματικό ύφος, με τον προσανατολισμό της να κυμαίνεται ανάμεσα στον έρωτα και τον θάνατο.
Η Μαρία Πολυδούρη έζησε από το 1902 μέχρι το 1930 σε μία περίοδο καταιγισμού γεγονότων που σημάδεψαν ανεξίτηλα τον ελληνικό λαό. Με επίκεντρο την τραυματική εθνική περιπέτεια της στην Μικρά Ασία και με ναδίρ την καταστροφή στην Σμύρνη το 1922, η Ελλάδα οδηγήθηκε από το πάθος της πραγματοποίησης της Μεγάλης Ιδέας στο απόλυτο πένθος, την ανασφάλεια, τον φόβο και τον τρόμο για το μέλλον. Παρά τις αισιόδοξες βλέψεις που έφερε μαζί του το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με τον άτεγκτο και πικρό χαρακτήρα της καταστροφής της Σμύρνης. Έτσι, βυθίστηκε στην ηττοπάθεια, την απαισιοδοξία, την απουσία της οποιασδήποτε εμπιστοσύνης προς την εξουσία και την μελαγχολία επαναπροσδιορίζοντας τα οπτιμιστικά ιδανικά που είχαν θεμελιωθεί από την προηγούμενη γενιά. Όλα αυτά σε συνδυασμό με το ογκώδες προσφυγικό κύμα και την ταραγμένη πολιτική ζωή διαμόρφωσαν την νέα γενιά ποιητών, των νεορομαντικών, στους οποίους ανήκει και η Μαρία Πολυδούρη.
Εστιάζοντας στο παρόν της ποιήτριας, η ίδια βρίσκεται στο νοσοκομείο «Σωτηρία» μαχόμενη την ασθένεια της φυματίωσης. Μία κρύα ημέρα του Δεκεμβρίου, την πλησιάζει ο δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας Φώτος Γιοφύλλης, για να της αποσπάσει μια συνέντευξη σχετικά με το έργο της λίγους μήνες μετά τον θάνατο του ποιητή και αγαπημένου της, Κώστα Καρυωτάκη. Εκείνη παραπάνω από πρόθυμη, ύστερα από την απήχηση του έργου της στην αθηναϊκή κοινωνία, δέχεται να τον συναντήσει, αφού πρώτα συμβουλευτεί τον γιατρό της. Επρόκειτο να σκιαγραφηθεί μια Μαρία Πολυδούρη δυναμική, μια μαχήτρια που παρά την ασθένεια που την στοιχειώνει απολαμβάνει την ζωή που της απομένει βγαίνοντας έξω με φίλους και αμφισβητώντας την θεραπεία που της είχε χορηγηθεί. Λογικό επόμενο αυτού στη συνέντευξη είναι μια Μαρία συναισθηματική και αυθόρμητη, μια γυναίκα χωρίς αυτοσυγκράτηση στα λόγια της πράγμα που πιστοποιείται και στο ημερολόγιό της. Συγκεκριμένα, ανά τα χρόνια έχει καταγράψει περιστατικά, στα οποία επιβεβαιώνεται αυτής της η συμπεριφορά εκ των οποίων ένα από αυτά αφορούσε μια ερώτηση που δέχτηκε από έναν συμφοιτητή της στο πανεπιστήμιο σχετικά με τα μαύρα ρούχα που φορούσε και αν αυτό συνδέεται με την οικογενειακή της κατάσταση. Εκείνη δεν δίστασε να απαντήσει και να παρομοιάσει την ένδυσή της με την μαύρη της ψυχή. Επομένως, αντιτίθεται από την μία, μια Μαρία ένθερμη, προσωπική και εξομολογητική, καθώς την περίοδο διεξαγωγής της συνέντευξης ο λογοτεχνικός κύκλος έχει αρχίσει να την αναγνωρίζει και να την επαινεί για τον ποιητικό της χαρακτήρα. Αυτό έχει ως συνέπεια την δίχως δισταγμό έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων της τόσο ως προς τον κόσμο όσο και ως προς την κοινωνία που την περιβάλλει. Από την άλλη, παρουσιάζεται ένας άνδρας – πρότυπο της εποχής, ο Φώτος Γιοφύλλης, δημόσιο πρόσωπο, τυπικός, αποστασιοποιημένος και καθώς πρέπει απέναντι στη γυναικεία φύση της.
Η ποιητική της συλλογή, «Ηχώ στο χάος», κατάφερε τελικά και εκδόθηκε το 1929, έναν χρόνο πριν πεθάνει. Η Μαρία Πολυδούρη συνεχίζει να ασχολείται με την ποίηση μέχρι το τέλος της ζωής της και εν τέλει αφήνει την τελευταία της πνοή στην “Κλινική Χρηστομάνου” τα ξημερώματα της 29ης Απριλίου το 1930, μία αυγή του Απρίλη, όπως και η ίδια είχε προβλέψει στο ποίημά της “Σαν πεθάνω”.
ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ιστοσελίδες (μόνο για γενικές πληροφορίες)
Πληροφορίες για τα δεδομένα της δεκαετίας του 1920:
Πληροφορίες για το περιοδικό “Πρωτοπορία”:
Πληροφορίες για τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στην ποιητική συλλογή «Οι Τρίλλιες που σβήνουν»:
Xρονολόγιο Μαρίας Πολυδούρη:
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/maria_polydoyrh/polydoyrh_xronologio.htm
Χρονολόγια της εποχής με βάση Κώστα Καρυωτάκη και Γιάννη Ρίτσου αντίστοιχα:
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/timeline.html?cnd_id=6
Γενικές πληροφορίες για το έργο της Μαρίας Πολυδούρη:
http://www.vlioras.gr/Philologia/Literature/Sxolika/LykeiouC/PolydouriMaria/Answers.htm
Γενικές πληροφορίες για το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη “Μόνο γιατί μ’ αγάπησες”:
Γενικές φιλολογικές πληροφορίες για το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη “Μόνο γιατί μ’ αγάπησες”:
Η ρήση του Σοφοκλή στο έργο του Αντιγόνη «Έρως ανίκατε μάχαν». Διαθέσιμο στο: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=154&page=23&fbclid=IwAR0IfvVXq7so6GfdaVYflfoBTuxse9IyjEYNnpJRWsTEPvA2DSzVH5JgvKQ
Ορισμός της τρίλιας με βάση την “Πύλη της ελληνικής γλώσσας”:
Ηλεκτρονικό Βιβλίο
Πολυδούρη, Μ. (1928). ΟΙ ΤΡΙΛΛΙΕΣ ΠΟΥ ΣΒΗΝΟΥΝ . Αθήνα: ΔΙΑΝΥΣΜΑ Διαθέσιμο στο: http://e-didaskalia.blogspot.com/2018/03/blog-post_609.html
Ηλεκτρονικά άρθρα
Ζαχαροπούλου, Κ. (2017, Νοέμβριος 1). Μαρία Πολυδούρη: «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες». Διαθέσιμο στο:
Καρυτινού, Μ. (χ.χ.). ΜΟΝΟ ΓΙΑΤΙ Μ’ ΑΓΑΠΗΣΕΣ- Μαρία Πολυδούρη- Ανάλυση. Διαθέσιμο στο:
Μποζώνη, Α. (2014, Μάρτιος 8). Αφιέρωμα στην Μαρία Πολυδούρη. Διαθέσιμο στο:
Σέλλα, Ολ. (2014, Μάιος 17). “Θρηνητική, γενναία, τρυφερή Πολυδούρη”. Διαθέσιμο στο:
Συγγραφική Ομάδα “Μηχανής του Χρόνου”. (χ.χ.) Κώστας Καρυωτάκης – Μαρία Πολυδούρη. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας, που «σκότωσε» και τους δύο ποιητές του Μεσοπολέμου… Διαθέσιμο στο:
Συγγραφική Ομάδα “Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας”. (χ.χ) Μαρία Πολυδούρη–Βιογραφία. Διαθέσιμο στο:
http://www.potheg.gr/TT.aspx?lan=1&Type=WRITER&writerId=7711204&TextType=BIO
Άγνωστος (2015, Απρίλιος 29). Γιατί μ’ αγάπησες της Μαρίας Πολυδούρη. Διαθέσιμο στο:
Άγνωστος (2016, Απρίλιος 1). Μαρία Πολυδούρη: Η μποέμ ζωή της «καταραμένης» ποιήτριας της Ελλάδας [εικόνες & βίντεο]. Διαθέσιμο στο:
Άγνωστος (χ.χ.). Μαρία Πολυδούρη. Διαθέσιμο στο:
Δημοσιεύσεις χωρίς αναφορά σε όνομα συγγραφέα ή έτος ή εκδότη
Ανώνυμος (χ.χ.). Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών-Πολυδούρη Μαρία. Διαθέσιμο στο:
Οπτικο-ακουστικά μέσα
Ψάρρας, Τ. (Σκηνοθέτης). (2006). ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ (ΜΑΡΙΑ ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ). Ελλάδα: ΕΡΤ ΑΕ. Διαθέσιμο στο:
Ψάρρας, Τ. (2009). Καρυωτάκης. Ελλάδα: ΕΡΤ1 Διαθέσιμο στο: https://greek-movies.com/series.php?s=184
Blogs
Αργέντη, Β. (2014, Απρίλιος 1). Μαρία Πολυδούρη – “Η τρίλια που έσβησε νωρίς”. Διαθέσιμο στο:
Μοίρα, Π. (2013, Μάρτιος 24). Μαρία Πολυδούρη, Μόνο γιατί μ’ αγάπησες. Διαθέσιμο στο:
Φανιάδης, Ε. (2012, Ιανουάριος 16). ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ: «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες». Διαθέσιμο στο:
Άγνωστος (2019, Μάρτιος 9). Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β’ λυκείου (8)- Μαρία Πολυδούρη, Κοντά σου (σημειώσεις για το ποίημα και μια συνέντευξη της Χρ. Ντουνιά για την ποίηση της Πολυδούρη). Διαθέσιμο στο:
Εικόνες