Η Νέα Βαρβαρότητα (2018) του Παύλου Παυλίδη
Ελληνικό τραγούδι Λογοτεχνία και ΜΜΕ January 31, 2022
της Ελένης Μόδου
Στίχοι: Παύλος Παυλίδης
Μουσική: Παύλος Παυλίδης & Β-Movies
Ερμηνευτές: Παύλος Παυλίδης, B-Movies, Γιάννης Αγγελάκας
Θα ταξιδέψουμε λοιπόν μια μέρα μακριά
θα μείνουν άδεια τα κλουβιά που χτίσατε
και οι παγίδες που μας στήσατε
θα διαλυθούν με τον καιρό από του χρόνου τη σκουριά
δε θα μας φτάνουν πια εδώ οι σφαίρες σας
είμαστε άγνωστα πολύχρωμα πουλιά
η νέα βαρβαρότητα φοράει μανικετόκουμπα
χρυσάφι αγορασμένο απ’ τη Λειψία
κουμπώνει το σακάκι της
και μπρος στο καθρεφτάκι της
προβάρει την καινούργια πανοπλία
η νέα βαρβαρότητα από την αρχαιότητα
παλιά γαλέρα με καινούργιους σκλάβους
γυρίζει τη σελίδα αλλάζει πια ενότητα
χορεύει και κυκλοφορεί με μπράβους
θα ταξιδέψουμε λοιπόν μια μέρα μακριά
θα μείνουν άδεια τα κλουβιά που χτίσατε
και οι παγίδες που μας στήσατε
θα διαλυθούν με τον καιρό από του χρόνου τη σκουριά
δε θα μας φτάνουν πια εδώ οι σφαίρες σας
είμαστε άγνωστα πολύχρωμα πουλιά
η νέα βαρβαρότητα ελέγχει την ποιότητα
μπορείς να κοιμηθείς ήσυχα τώρα
και τρίβοντας τα χέρια της γυαλίζει τα αστέρια της
κατέφθασαν οι μάγοι με τα δώρα
η νέα βαρβαρότητα με αβάσταχτη ελαφρότητα
ακούμπησε στο έδαφος τα βάρη
και μέσα απ’ το αερόστατο με στόχο τους αιθέρες
γελάει και μας δείχνει το φεγγάρι
η νέα βαρβαρότητα με πόση σοβαρότητα
σκλάβα μιας άρρωστης κυρίας
μοιράζει τα υπάρχοντα του εκλιπόντος άρχοντα
δακρύζει σε γκαλά φιλανθρωπίας
η νέα βαρβαρότητα μαγκιά και χυδαιότητα
γελάει τρανταχτά μεσ’ στο πορνείο
έχει προτεραιότητα με χάρη και απλότητα
φοράει το καινούργιο προσωπείο
θα ταξιδέψουμε λοιπόν μια μέρα μακριά
θα μείνουν άδεια τα κλουβιά που χτίσατε
και οι παγίδες που μας στήσατε
θα διαλυθούν με τον καιρό από του χρόνου τη σκουριά
δε θα μας φτάνουν πια εδώ οι σφαίρες σας
είμαστε οι άθλιοι που ζούμε στη σκιά
Η Νέα Βαρβαρότητα αποτελεί ένα επίκαιρο και εκρηκτικό κομμάτι, με στίχους έντονους και παραστατικούς. Ως προς τα εξωκειμενικά του στοιχεία, το τραγούδι περιέχει μία πληθώρα επιθέτων και επιθετικών προσδιορισμών, στοιχεία υπερβολής, καθώς και λέξεις που λειτουργούν ειρωνικά και υπαινικτικά. Με έντονα στοιχεία ειρωνείας και σαρκασμού, ο αφηγητής θέλει να δώσει χλευαστικό τόνο στο λόγο του.
Η γλώσσα είναι απλή και καθημερινή, απαλλαγμένη από πολλές εντυπωσιοθηρικές λέξεις. Το ύφος είναι λιτό, αλλά παράλληλα προτρεπτικό και υπαινικτικό, χωρίς επιτηδευμένο λεξιλόγιο. Ο αφηγητής είναι ενδοδιηγητικός και ομοδιηγητικός. Ως προς την έκφραση, παρατηρείται πρωτοτυπία και μία τολμηρή διάθεση, όπου λέξεις φαινομενικά ασύμβατες συνδέονται, δημιουργώντας παράδοξα λεκτικά σύνολα.
Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη. Στην πρώτη περίπτωση, ο αφηγητής χρησιμοποιεί το α’ πληθυντικό πρόσωπο, ενώ στην δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στη Νέα Βαρβαρότητα. Ακόμα, υπάρχουν αναφορές σε β’ πληθυντικό πρόσωπο. Οι χρόνοι που χρησιμοποιούνται είναι ο Ενεστώτας, Μέλλοντας και ο Αόριστος. Με τον Αόριστο περιγράφονται οι κινήσεις της Νέας Βαρβαρότητας, ενώ με τον Ενεστώτα και τον Μέλλοντα, γίνονται οι αναφορές στο α’ πληθυντικό πρόσωπο. Η αφήγηση κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον.
Ως προς την δομή του κομματιού, ο τίτλος αποτελείται από ένα λεκτικό σύνολο, με άρθρο, επιθετικό προσδιορισμό και ουσιαστικό. Οι στίχοι είναι 43 και οι στροφές 9. Οι στροφές δεν μοιράζονται τον ίδιο αριθμό στίχων και, συνεπώς, ούτε τον ίδιο αριθμό συλλαβών, οι οποίες κυμαίνονται από 8 έως και 16. Και αυτό διότι στη μοντέρνα ποίηση και στιχουργική τέχνη παρατηρείται μεγαλύτερη ελευθερία. Στη μορφή, κυριαρχεί ο ελεύθερος στίχος, ο εσωτερικός ρυθμός και τα άνισα μετρικά σύνολα. Στο κείμενο, εντοπίζουμε το είδος της πλεκτής ομοιοκαταληξίας, η οποία όμως δεν απαντάτε σε όλες της τετράστιχες στροφές, παρά μόνο στην 3η και στην 8η (αρχαιότητα-ενότητα, σκλάβους-μπράβους, χυδαιότητα-απλότητα, πορνείο-προσωπείο).
Η Νέα Βαρβαρότητα έχει συμβολικό χαρακτήρα και αποτελεί την προσωποποίηση μίας ευρύτερα ταραγμένης κατάστασης, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Σε αυτήν αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες: η νέα βαρβαρότητα παρουσιάζεται, για παράδειγμα, να φοράει μανικετόκουμπα, να κουμπώνει το σακάκι της και να προβάρει την καινούργια πανοπλία της.
Με μία κειμενοκεντρική προσέγγιση, βασισμένη στις αρχές της αναγνωστικής θεωρίας, η οποία θεωρεί πως ένα λογοτεχνικό έργο δεν εξαντλεί τις ερμηνείες του στην αρχική σύλληψη του στιχουργού, αλλά δίνει στον ακροατή την ευκαιρία να οικειοποιηθεί τα νοήματα του κειμένου[1], ανάλογα με τα προσωπικά του βιώματα, η Νέα Βαρβαρότητα αφήνει το περιθώριο στο κοινό να διερευνήσει τις πιθανές σημασίες της. Θα μείνουν άδεια τα κλουβιά που χτίσατε και οι παγίδες που μας στήσατε. Η Νέα Βαρβαρότητα μπορεί να ερμηνευθεί ως περιορισμός, αυτοπεριορισμός, οριοθέτηση, ακόμα και μία προσωπική ή κοινωνικοπολιτική φυλακή. Θέλουμε να ταξιδέψουμε μια μέρα μακριά, έχουμε την αισιοδοξία και την εσωτερική δύναμη να ονειρευόμαστε πως απαλλασσόμαστε από τα δεσμά μας, πως αυτά θα διαλυθούν με τον καιρό από του χρόνου την σκουριά και πως είμαστε άγνωστα πολύχρωμα πουλιά.
Ολόκληρο το στιχουργικό δημιούργημα αποτελεί την μεταφορικότητα της νέας εποχής. Συλλαμβάνει τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και θίγει ζητήματα πολιτισμού και πολιτικής. Η υπόσταση της Νέας Βαρβαρότητας αποτελεί το βίωμα ενώπιον του οποίου δημιουργείται η αίσθηση του εγκλεισμού, της μοναξιάς και της μοναχικότητας. Τόσο του εγκλεισμού στον εαυτό μας όσο και της αίσθησης της ακούσιας παρουσίας σε καταστάσεις που απειλούν την ανθρώπινη ύπαρξη με περιορισμούς. Η αίσθηση της ανελευθερίας είναι διάχυτη μέσα στο ποίημα και ο στιχουργός περιγράφει την βίαιη αρπαγή της.
Η μία πιθανή ερμηνεία θα μπορούσε να είναι πως η Νέα Βαρβαρότητα είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται στο πολιτικό τοπίο (Η Νέα Βαρβαρότητα φοράει μανικετόκουμπα, κουμπώνει το σακάκι της, η νέα βαρβαρότητα ελέγχει την ποιότητα). Ο δημιουργός παρατηρεί και αποδίδει στιχουργικά την σύγχρονη πραγματικότητα, αφορμώμενος από το ελληνικό κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Κράτη σε κρίση, οικονομικές δυσκολίες και πολιτικά ατοπήματα, που κινδυνεύουν να γίνει δυστοπίες και να χάσουν τον ανθρωπισμό τους είναι τα στοιχεία που συνδημιουργούν τους συγκεκριμένους στίχους.
Βέβαια, αυτό αποτελεί ένα φαινόμενο που υπήρχε από την αρχή της σύστασης των κοινωνιών, όπως υπήρχαν στην Αρχαία Ελλάδα οι τύραννοι (η νέα βαρβαρότητα από την αρχαιότητα, παλιά γαλέρα με καινούργιους σκλάβους) και δεν είναι μία κατάσταση που υπάρχει μόνο στο σύγχρονο πολιτικό τοπίο. Ο στιχουργός θεωρεί πως όσοι βρίσκονται στην πολιτική σκηνή είναι σκλάβοι μίας άρρωστης κυρίας, η οποία θα μπορούσε να είναι η ύφεση, η περιβαλλοντική κρίση, οι πόλεμοι κλπ. Ακόμη, θεωρεί πως η πολιτική ηγεσία γελάει και μας δείχνει το φεγγάρι, θέλοντας να μας αποπροσανατολίσει από τα σημαντικά ζητήματα και τις ενέργειές της. Στην κοινωνία του σήμερα, που πλήττεται από μία θανατηφόρα πανδημία, η Νέα Βαρβαρότητα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως η νόσος του Κορωνοϊού, οι θάνατοι, η αποξένωση και ο κοινωνικός περιορισμός.
Μία άλλη πιθανή ερμηνεία θα μπορούσε να παρουσιάζει την Νέα Βαρβαρότητα σαν όλες τις αρνητικές σκέψεις που κρύβονται στο υποσυνείδητο των ανθρώπων και κυριαρχούν στο μυαλό τους. Είναι η προσωπική φυλακή του καθενός, τα εμπόδια και τα δεσμά από τα οποία οι άνθρωποι στην σύγχρονη εποχή προσπαθούν να ξεφύγουν. Αυτές είναι που τους κάνουν να υποφέρουν, να κλείνονται στον εαυτό τους και να απομονώνονται.
Σε κάθε περίπτωση, η αναγνωστική θεωρία προτρέπει τον ακροατή/αναγνώστη να μην δει μονοδιάστατα την έννοια της Νέα Βαρβαρότητας, αλλά να φωτίσει άλλες πτυχές της, σύμφωνα με τις δικές του σκέψεις και τα δικά του συναισθήματα. Τοιουτοτρόπως, θα σχηματίσει μία σφαιρικότερη άποψη για όλα όσα πρεσβεύει η Νέα Βαρβαρότητα και θα κατορθώσει να την ερμηνεύσει.
Η Νέα Βαρβαρότητα μεταμφιέζεται σε «νέο πολιτισμό» και καταφέρνει να εδραιώσει την παρουσία της στην επικαιρότητα. Διεκδικεί την θέση της, τρεφόμενη από απατηλά και κατεστραμμένα όνειρα. Δημιουργεί ψευδαισθήσεις ελευθερίας και έρχεται για να υπονομεύσει τον πολιτισμό και να παγιδεύσει τον κόσμο. Ωστόσο, συναντά τη σθεναρή αντίσταση αυτών που έχουν ως όπλα τους την φαντασία τους.
Η Νέα Βαρβαρότητα έχει συσταθεί από το αμάλγαμα του σκοτεινού παρόντος με την ουτοπική πολιτεία, κάνοντας μία φανερή αναγωγή στον υψηλό και ταυτόχρονα στον λαϊκό πολιτισμό. Αποτελεί ένα τραγούδι με πολιτικοκοινωνικό υπόβαθρο, που εκφράζει την υποκρισία της αστικής τάξης, στο πλαίσιο ενός πολέμου εξουσίας για την διακυβέρνηση του κόσμου και των ανθρώπινων ψυχών.
Οι προεκτάσεις του κομματιού είναι πολλές: με επιρροές από τον Καββαδία, τον Καβάφη, την Αρχαία Ελλάδα, καθώς και τους σατιρικούς ποιητές και φιλοσόφους της, με αναφορές στον Βίκτωρα Ουγκώ και τον Κορνήλιο Καστοριάδη, συντίθεται ένα ποίημα με κύριες έννοιες την ακούσια οριοθέτηση, τον περιορισμό, αλλά και την απελευθέρωση, την φυγή και την ελπίδα.
Ο επαναλαμβανόμενος στίχος είμαστε άγνωστα πολύχρωμα πουλιά παραπέμπει τον αναγνώστη στις αριστοφανικές Όρνιθες και στην έντονη επιθυμία για τη σύσταση μίας νέας, ήσυχης, πλούσιας και ειρηνικής κοινωνίας. Η «πόλη των πουλιών» θα ιδρυόταν στους αιθέρες(και μέσα απ’ το αερόστατο με στόχο τους αιθέρες), ανάμεσα στον κόσμο των ανθρώπων και τον κόσμο των θεών.
Η Νέα Βαρβαρότητα διαθέτει επιπλέον καβαφικό υπόβαθρο. Αν και ο Καβάφης γράφει τον προηγούμενο αιώνα, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρος στο ποίημά του «Περιμένοντας τους Βαρβάρους». Προσεγγίζει συμβολικά την ανάγκη των ανθρώπων, που είναι παραδομένοι στην αδράνεια, να επιστρέψουν σε μία μορφή διαβίωσης πιο απλοϊκή. Ακόμη, παρουσιάζει την επιβεβλημένη ανάγκη αναστροφής των αισθημάτων της πλήξης, της αδιαφορίας καθώς και της διάθεσης παραίτησης και υποταγής που κυριαρχούν στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Οι Βάρβαροι συμβολίζουν τη βίαιη αλλαγή, την αφύπνιση των κοιμισμένων συνειδήσεων και την μετατροπή της αδράνειας σε δράση. Ο λαός είναι ο παθητικός αποδέκτης των τεκταινόμενων, ο απλός παρατηρητής που δεν έχει καμία δύναμη για να δράσει και να επιφέρει αλλαγές.
Από την άλλη μεριά, ο Έλληνας διανοούμενος Κορνήλιος Καστοριάδης αντιλαμβάνεται κάπως διαφορετικά την έννοια της Βαρβαρότητας. Το 1948 στη Γαλλία ο Καστοριάδης υπήρξε συνιδρυτής της επαναστατικής οργάνωσης αριστερών πεποιθήσεων «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Σε ένα τεύχος του ομώνυμου περιοδικού, χαρακτηριστικά αναφέρει πως «το πρόβλημα στις δυτικές ανεπτυγμένες κοινωνίες δεν είναι το οικονομικό, δεν είναι η σχετική ή η απόλυτη απαθλίωση του προλεταριάτου, αλλά είναι πρόβλημα ελευθερίας, δηλαδή κατά πόσον οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι στην καθημερινή τους ζωή, στην οικογένεια, στην εκπαίδευση κ.λπ.»[2].
«Είμαστε οι άθλιοι που ζούμε στη σκιά»: η αναφορά στο έργο «Οι Άθλιοι» του Βίκτωρα Ουγκώ είναι έκδηλη. Με αυτή την σύγκριση (εμείς-άθλιοι) ο στιχουργός θέλει να επισημάνει σημαντικά προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, που υπάρχουν και στο έργο του Ουγκώ: πείνα, φτώχεια, εξαθλίωση, αρρώστιες.
Σε έναν κόσμο που αποθεώνει τις ιδεολογίες χωρίς περιεχόμενο και την κατασκευασμένη εικόνα, σε έναν κόσμο που αποδέχεται τον περιορισμό και την καταπίεση, η Νέα Βαρβαρότητα έρχεται για να «ταράξει τα νερά» και να θυμίσει σε όλους ότι οι περιορισμοί υπάρχουν για να τους ξεπερνάμε και πως θα έρθει η μέρα που Θα ταξιδέψουμε μακριά, είμαστε άγνωστα πολύχρωμα πουλιά.
Βιβλιογραφία
Eagleton T. (2008). Literary Theory: An Introduction. Minnesota: University of Minnesota Press, 47-78.
Ανακτήθηκε από: https://gr1lib.org/book/3562712/f46700
Hawthorn J. (2012). Ξεκλειδώνοντας το κείμενο. Μια εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας. Κρήτη: ΠΕΚ, 61-92
Ανακτήθηκε από: https://gr1lib.org/book/2817340/95f344
Δικτυογραφία
Στίχοι τραγουδιού:
Κορνήλιος Καστοριάδης και Socialisme ou Barbarie
Ανακτήθηκε από: https://journals.openedition.org/traces/4131
Συλλογικό Έργο (1993).Μια κοινωνία που παραπαίει. Λεβιάθαν,14, 9-21
Ανακτήθηκε από: http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&op=record&type=&q=&page=0&pid=iid:1600
[1] Ο Iser εστίασε περισσότερο στην πράξη της ανάγνωσης ως διαδικασίας, στρέφοντας το ενδιαφέρον του στην ανταπόκριση του αναγνώστη στο λογοτεχνικό κείμενο. Το αισθητικό αντικείμενο συγκροτείται μόνο μέσα από μια πράξη κατανόησης από την πλευρά του αναγνώστη και έτσι η έμφαση μετατοπίζεται από το κείμενο ως αντικείμενο στην πράξη της ανάγνωσης ως διαδικασίας αποτέλεσε τη θεωρητική βάση της θεωρίας του Iser.
[2]Απόσπασμα από το περιοδικό Socialisme ou Barbarie