Ανδρομέδα και εξωγήινοι: επικοινωνιακά μέσα του τραγουδιού «Ανδρομέδα»
Ελληνικό τραγούδι Λογοτεχνία και ΜΜΕ October 21, 2022
της Δήμητρας Αλιπράντη
Εισαγωγή
Στόχος της παρακάτω εργασίας είναι να εντοπιστεί ο τρόπος και τα μέσα επικοινωνίας προς το κοινό, τα οποία υπάρχουν στο τραγούδι του με τίτλο “ Ανδρομέδα” του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Αρχικά, θα αναφερθούν κάποια στοιχεία τα οποία είναι σημαντικά για την ιστορία και το παρασκήνιο του τραγουδιού όπως, κάποιες πληροφορίες για τον δημιουργό του κ.α. Επίσης, θα αναφερθούν κάποιες στις γλωσσικές και τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με την μουσική και τον ρυθμό του τραγουδιού, οι οποίες συμβάλλουν στο κομμάτι της επικοινωνίας. Έπειτα, θα προβούμε σε μία ανάλυση των στίχων (βλ. Πάραρτημα) αλλά και των συμφραζόμενων, βάση της επικοινωνιακής λειτουργίας της γλώσσας, επικεντρωμένοι στο μοντέλο του Roman Jacobson.
Λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη
Η μουσική του Θανάση Παπακωνσταντίνου κατηγοριοποιείται στην έντεχνη μουσική και συμπεριλαμβάνει στοιχεία από την ροκ, την λαϊκή και την παραδοσιακή ελληνική μουσική. Η πρώτη εμφάνιση του καλλιτέχνη ήταν στον διαγωνισμό Μουσικοί Αγώνες Κέρκυρας που διοργάνωσε ο Μάνος Χατζιδάκης το 1982. Δυο χρόνια αργότερα υπέγραψε τους στίχους δύο τραγουδιών στον δίσκο του αδερφού του Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ο δίσκος όπου ανήκει το τραγούδι « Ανδρομέδα» ονομάζεται «Στην Ανδρομέδα και στην Γη» και κυκλοφόρησε τον Μάϊο του 1995. Στον δίσκο πλαισιώνουν τον καλλιτέχνη η Μελίνα Κανά και ο Σωκράτης Μάλαμας.
Περίληψη στίχων
Πρόκειται για διάφορες μικρές ιστορίες και συμβάντα στα οποία φαινομενικά ,η κάθε στροφή δεν συνδέεται με την προηγούμενη ή την επόμενη. Τα μηνύματα και τα συμφραζόμενα που απορρέουν από το τραγούδι είναι τα ίδια, είναι η δύναμη του ανθρώπινου πάθος και του έρωτα, η ανάγκη του ανθρώπου για συντροφικότητα κ.α. Φαίνεται ένα από τα συμβάντα να λαμβάνει χώρα σε ένα τόπο την Ανδρομέδα[1] , το οποίο όπως θα αναφερθεί και παρακάτω έχει πολλές ερμηνείες.
Παρασκήνιο τραγουδιού
Όπως έχει αναφέρει ο ίδιος ο καλλιτέχνης για την ιστορία του τραγουδιού με τίτλο «Ανδρομέδα», σε συνέντευξη του από τον Χρήστο Γεωργούλα (2018) , υπάρχουν περιπτώσεις που ξέρω ακριβώς τι γράφω, που είναι βιώματα, μπορεί κάπως ελλειπτικά γραμμένα, αλλά ξέρω τι γράφω ακριβώς. Υπάρχουν φορές, όμως, που γράφω πράγματα τα οποία εκείνη τη στιγμή που έρχονται σχεδόν παραληρηματικά και προσπαθώ κι εγώ εκ των υστέρων να καταλάβω τι έγραψα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Ανδρομέδα. Μου είχε έρθει στο μυαλό η εικόνα ότι στον πυρήνα της γης είναι δύο πουλιά και πέφτει λάβα απ’τα φιλιά τους κι αυτό πυροδότησε και τα υπόλοιπα. Προσπαθούσα εκ των υστέρων να καταλάβω αν τα συνδέει κάτι και σαν τρίτος διαπίστωσα το εξής : Ότι όλα αυτά , με έμμεσο ή άμεσο τρόπο περιγράφουν το πάθος.
Παρακάτω, στην ίδια συνέντευξη του Χρήστου Γεωργούλα (2018) έχει αναφέρει το εξής, για το συγκεκριμένο κομμάτι αλλά και τον δίσκο του « Στην Ανδρομέδα και στη Γη» , για ένα διάστημα έρχονταν στις συναυλίες κάποιοι που δεν φαίνονται να τους ενδιαφέρει η μουσική που παίζαμε. Με έπιαναν στο τέλος και μου έλεγαν κάτι πράγματα που δεν τα καταλάβαινα και ακριβώς, ότι Θανάση ξέρουμε τα νοήματα που κρύβεις και τέτοια. Μετά από χρόνια στη Λάρισα, ένας γείτονας μου λέει « έλα να δεις σε γράφουν σε ένα βιβλίο». Τι βιβλίο; Λέω. Ήταν ένα βιβλίο που έγραφε για την καταγωγή των Ελλήνων, ότι υποτίθεται πως είναι εξωγήινοι και έχουν έρθει από την Ανδρομέδα. Εκεί ήταν το κουμπί. Κι από κάτω είχε παραπομπές. Γι’ αυτό το θέμα διάβασε αυτό το βιβλίο ή άκου αυτό το τραγούδι την Ανδρομέδα του Θανάση Παπακωνσταντίνου και λοιπά.
Γλωσσική ανάλυση και Τεχνικά στοιχεία τραγουδιού
Το τραγούδι έχει απλή καθημερινή γλώσσα. Ο καλλιτέχνης έχει εμπλουτίσει την τεχνοτροπία του τραγουδιού με συμβολισμούς , για να επικοινωνήσει τα μηνύματα.
Η μόνη επανάληψη που υπάρχει σε όλο το τραγούδι είναι της λέξης “άιντε”, η οποία είναι σε όλες τις στροφές στην αρχή των κάθε στίχων. Αυτή η λέξη έχει μία επαναστατική και προτρεπτική χροιά, είναι σαν να συμβολίζει την προτροπή για προβληματισμό. Το τραγούδι σε κάθε στροφή έχει τέσσερις στίχους . Καμία στροφή και κανένας στίχος δεν είναι ίδιοι με προηγούμενους. Επίσης, δεν υπάρχει ρεφρέν.
Η ομοιοκαταληξία του τραγουδιού είναι ζευγαρωτή, καθώς ομοιοκαταληκτεί ο α’ στίχος με τον β’ και ο γ’ με τον δ’. Επίσης, η ομοιοκαταληξία είναι παροξύτονη λόγω του ότι τονίζεται στην προπαραλήγουσα.
Το τραγούδι διαθέτει ευφωνική πολυφωνία καθώς, ο καλλιτέχνης παρατείνει τις τελευταίες συλλαβές των ημιστιχίων, δηλαδή μετατρέπει σε μακρές συλλαβές.
Παράδειγμα, στον πρώτο στίχο: “Άντε, μες της γης το πυρωμένο κέντρο” ,εδώ ο καλλιτέχνης την συλλαβή “γης” και “κέντρο” τις μετατρέπει σε μακρές συλλαβές. Το ίδιο μοτίβο ακολουθεί σε όλες τις στροφές.
Ο ρυθμός του τραγουδιού είναι μέτριος και κάποιες φορές πιο αργός. Η ένταση της φωνής είναι μέτρια, κάποιες φορές δυναμώνει και κάποιες είναι πιο χαμηλά. Σε όλη την διάρκεια του τραγουδιού όμως το “ύφος” της φωνής δεν αλλάζει, ενώ υπάρχουν εναλλαγές στον ρυθμό και την ένταση της φωνής, είναι σαν ο προβληματισμός και τα μηνύματα που υπάρχουν να μένουν εκεί. Η μουσική έρχεται σε αντίθεση με τους στίχους , διότι η μουσική έχει ένα επαναστατικό και συνάμα αισιόδοξο σκοπό αλλά οι στίχοι κρύβουν πολλούς προβληματισμούς και κάποια πιο βαθιά μηνύματα.
Μεθοδολογία Εργασίας
Το τραγούδι αναλύθηκε ακολουθώντας το μοντέλο του Jacobson. Το μοντέλο του Roman Jacobson αναφέρεται στην ρηματική επικοινωνία , η οποία αναλύεται βάση 6 συστατικών παραγόντων. Ο πρώτος παράγοντας είναι ο πομπός- ο καλλιτέχνης ο οποίος δημιουργεί. Ο δεύτερος παράγοντας είναι ο δέκτης- το κοινό που ακούει, διαβάζει κλπ. Το δημιούργημα του καλλιτέχνη. Ο τρίτος παράγοντας είναι το νόημα ή τα συμφραζόμενα τα οποία απορρέουν από το τραγούδι στην συγκριμένη περίπτωση. Ο τέταρτος παράγοντας είναι ο δίαυλος ή αλλιώς το μέσο το οποίο χρησιμοποιείται για να περάσει το μήνυμα. Ο πέμπτος παράγοντας είναι το σημειολογικό σύστημα που πρέπει να προϋπάρχει ανάμεσα σε πομπό και δέκτη, αυτό το σύστημα αναφέρεται στην γλώσσα, στα σχήματα κ.α τα οποία βοηθούν στην “αποκωδικοποίηση” του μηνύματος. Ο έκτος και τελευταίος παράγοντας είναι το μήνυμα που “βγαίνει” από το δημιούργημα.
Ανάλυση με βάση την επικοινωνιακή λειτουργία της γλώσσας
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, μέσω της διήγησης αυτών των ιστοριών, χρησιμοποιώντας πολλούς συμβολισμούς και μηνύματα θέτει τον προβληματισμό της συντροφικότητας, της φύσης του έρωτα και άλλων προβληματισμών που απασχολούν των άνθρωπο.
Αρχικά, στο τραγούδι περιλαμβάνονται και τα δύο πρόσωπα σύμφωνα με το μοντέλο Jacobson, ο πομπός που είναι ο καλλιτέχνης και ο δέκτης που είναι το κοινό. Υπάρχει επίσης το νόημα/ συμφραζόμενα , το οποίο είναι η οπτική του έρωτα και του πάθους. Η επαφή του πομπού και του δέκτη για να καταφέρει το μήνυμα να περάσει είναι το διήγημα της ιστορίας που λαμβάνει χώρα στην Ανδρομέδα. Ο κώδικας που ενώνει πομπό και δέκτη είναι η χρήση αντιθέσεων στην ιστορία. Τέλος, το μήνυμα είναι το δίπολο έρωτας- χαρά ή έρωτας – λύπη.
Από τους πρώτους κιόλας στίχους όπου ο καλλιτέχνης αναφέρεται σε δύο πουλιά τα οποία είναι στον πυρήνα της Γης και φιλιούνται και παράλληλα πέφτει λάβα, εδώ μέσω του ερωτικού λόγου δίνεται έμφαση στην δυναμική , το “κάψιμο” του έρωτα και στην δυναμική που έχει το αίσθημα του πάθους. Αυτό, επιτυγχάνεται και μέσω της προσωποποίησης που χρησιμοποιείται π.χ τα πουλιά φιλιούνται , χρησιμοποιείται ένα ρήμα το οποίο είναι συνδεδεμένο με την ανθρώπινη φύση. Στον επόμενο στίχο μας δίνεται η τοποθεσία και η εξέλιξη της ιστορίας, είμαστε στην Ανδρομέδα και εκεί τα όντα τα οποία υπάρχουν γιορτάζουν και ψάχνουν για παρέα. Σε αυτούς τους στίχους, προσδιορίζεται η τοποθεσία των συμβάντων , αλλά και οι ανάγκες των “όντων” που βρίσκονται εκεί. Σε αυτή την στροφή τίθεται ο προβληματισμός για την φύση όχι μόνο των ανθρώπων και τις ανάγκες τους για συντροφικότητα. Αυτή η αναφορά στις “παρέες” , τα “τσίπουρα” , είναι κάτι το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μεταφορά, για τα σημερινά τσιπουράδικα και την επικοινωνία μέσω της παρέας ή το αλκοόλ που ζητάνε κάποιοι άνθρωποι σε αυτά. Στην αμέσως επόμενη στροφή χρησιμοποιείται μία αλληγορία, η οποία αναφέρεται στην “άκαρπη Μελούνα[2]” , που φύτρωσε μία “παπαρούνα”, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί την λέξη “άκαρπη” και παρακάτω την λέξη “φύτρωσε”. Αυτή η χρήση των συγκεκριμένων λέξεων εδώ. δείχνει την αντίθεση και το δίπολο που υπάρχει και στον έρωτα, την ικανότητα του να “φυτρώσει” κάτι πολύ όμορφο αλλά και να “μαραθεί”. Επίσης, οι παρακάτω στοίχοι στην ίδια στροφή αναφέρεται η λέξη “ξανακάνει” , οποία δηλώνει την ματαιότητα του έρωτα ή μίας σχέσης, η οποία μπορεί να πληγώσει κάποιον και να το επαναλάβει. Παρακάτω, μέσα από μία ακόμη μεταφορά η οποία περιγράφει μία διεργασία εσωτερική, η οποία παίρνει μορφή και γίνεται “άλογο” , εκφράζεται η δυναμική του πόθου και του πάθους το οποίο κάνει αγώνα να βρει τον δρόμο του για να εκδηλωθεί. Στην τελευταία στροφή υπάρχει μία έντονη μεταφορά αλλά και αντίθεση, εδώ χρησιμοποιείται η διαδικασία της κηδείας, που “ραίνουν με λουλούδια”, με την θέληση του ανθρώπου να “θάψει” ότι τον πονά, όπως το πένθος του έρωτα.
Επίλογος
Το τραγούδι διαθέτει ποικίλα γλωσσικά, τεχνικά και άλλα σχήματα τα οποία συμβάλλουν στην επικοινωνία των μηνυμάτων και των προβληματισμών. Μέσω των μεταφορών και των προσωποποιήσεων, είναι το μέσο το οποίο βοηθά να παρατηρηθούν και ερμηνευτούν τα μηνύματα που μεταδίδονται σε όλη την διάρκεια του τραγουδιού. Η χρήση των διαφορετικών ιστοριών αρχικά, προκαλεί μία αίσθηση σαν να μην συνδέονται όλες οι στροφές, οι οποίες αντιστοιχούν σε διαφορετικές ιστορίες, μεταξύ τους, αλλά η χρήση τους είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για να παρατηρηθεί τελικά ότι υπάρχει κοινός παρονομαστής.
Πηγές- Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αρσενίου , Ε. (2012). Πρακτική εισαγωγή στη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα : Μεταίχμιο
Μηχανή του Χρόνου, Ανδρομέδα, η πανέμορφη κόρη που θυσιάστηκε στο τρομερό κήτος για να καταλαγιάσει η οργή του Ποσειδώνα. Την έσωσε ο Περσέας και οι δυτικοί ζωγράφοι βρήκαν μία αστείρευτη πηγή έμπνευσης, Ανακτήθηκε 9 Ιουλίου από : https://www.mixanitouxronou.gr/andromeda-i-panemorfi-kori-pou-thysiastike-sto-tromero-kitos-gia-na-katalagiasei-i-orgi-tou-poseidona-tin-esose-o-perseas-kai-oi-dytikoi-zografoi-vrikan-mia-asteirefti-pigi-ebnefsis/
Υπαίθριος Ζωή Λαρίσης (2018 9 Δεκεμβρίου), Μελούνα- Βοτανοχώρι- Δομένικο, Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου από: https://ypethrioszoi.gr/evento/%CE%BC%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CE%B1-%CE%B2%CE%BF%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9-%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF/
Φως(2018, 24 Αυγούστου), Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου «παίζει μπάλα» με Μπεστ, Δεληκάρη και Καραπιάλη, Ανακτήθηκε στις 9 Ιουλίου από : https://www.fosonline.gr/podosfairo/ellada/article/19980/o-thanasis-papakonstantinoy-paizei-mpala-me-mpest-delikari-kai-karapiali
Kithara.to (2018, 6 Φεβρουαρίου), Στίχοι Ανδρομέδα, Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου από: https://kithara.to/stixoi/NTMxMDE4NjEx/andromeda-papakonstantinou-thanasis-lyrics
Tralala.gr (2018, 26 Απριλίου) , Βιογραφία- Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Ανακτήθηκε 9 Ιουλίου από : https://www.tralala.gr/mousikes-biografies-thanashs-papakonstantinou/
Παράρτημα
| Άντε, μες της γης το πυρωμένο κέντρο άντε, δυο πουλιά φιλιούνται σ’ ένα δέντρο Άντε, πέφτει λάβα λάβα απ’ τα φιλιά τους άντε, και φτερά απολιθωμένα απ’ τα κορμιά τους Άντε, κι μακριά, μακριά στην Ανδρομέδα άντε, πίνουν τσίπουρο και τρων λακέρδα άντε, κάτι όντα περίεργα κι ωραία άντε, που ‘ναι μόνα και ψάχνουν για παρέα Άντε, κει ψηλά στην άκαρπη Μελούνα άντε, φύτρωσε, φύτρωσε μια παπαρούνα άντε, που ‘χει στόμα, στόμα και δαγκάνει άντε, κι όλο λέει πως δεν το ξανακάνει Άντε, κει βαθιά, βαθιά στα σωθικά μου άντε, κάτι γίνεται κυρά μου άντε, χίλια άλογα τυφλά γυρίζουν άντε, έξοδο ζητάν και μ’ αλωνίζουν Άντε δω σιμά, κοντά δυο μέτρα βάθος άντε, λεν πως φυλακίζουνε το πάθος άντε, ρίχνουν χώμα, με λουλούδια ραίνουν άντε και θαρρούν, θαρρούν πως ξεμπερδεύουν |
[1] Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Ανδρομέδα ήταν κόρη του Κηφέα του βασιλιά των Κηφήνων και της Κασσιόπης. Η Κασσιόπη ισχυρίστηκε ότι η Ανδρομέδα είναι η πιο όμορφη γυναίκα και από τις Νιρηίδες, πράγμα το οποίο εξαγρίωσε τον αδερφό τους τον Απόλλωνα, ο οποίος ήθελε να την θυσιάσει. Έτσι, ξεκίνησε το ταξίδι της Ανδρομέδας για να σωθεί. Στο τέλος, σώθηκε από τον Περσέα, τον οποίο και παντρεύτηκε και βασίλεψαν μαζί στην Τίρυνθα.
[2] Η Μελούνα είναι ορεινή διάβαση, η οποία βρίσκεται στον Όλυμπο και έχει υψόμετρο 540μ.