“Να ‘τανε το ‘21” της Σώτιας Τσώτου
Λογοτεχνία και ΜΜΕ October 24, 2021
Η Ελληνική Επανάσταση του ’21 και οι στίχοι τραγουδιών
της Κατερίνας Νιαγάσα
Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία θα γίνει προσπάθεια προσέγγισης των στίχων του τραγουδιού ‘Να ‘τανε το ‘21’ με ποιοτική ανάλυση περιεχομένου σε σχέση με την Επικοινωνία μέσα από τη θεωρία του Hall (1981) σχετικά με την κωδικοποίηση μηνυμάτων από τον πομπό και την αποκωδικοποίηση τους από τους δέκτες (Barker κ.α., 2021: 466-467).
Οι στίχοι του τραγουδιού γράφτηκαν το 1969, λίγο πριν την επέτειο για τα 150 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, σε μια σκοτεινή περίοδο την Ελληνικής κοινωνίας, όπου τα σημάδια της Δικτατορίας ήταν εμφανή κυρίως στους κόλπους της Αθηναϊκής πρωτεύουσας.
Το ενδιαφέρον μου στράφηκε σε αυτό το κείμενο, καθώς έκανα το συνειρμό για τη φετινή επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21 που αυτή τη φορά βρίσκει όχι μόνο τους Έλληνες, αλλά και όλον το πλανήτη, κάτω από συνθήκες σκλαβιάς λόγω της πανδημίας Covid-19.
Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορεί να απαντηθεί το παρόν ερευνητικό ερώτημα που μας επιτρέπει να ερμηνεύουμε αυτούς τους στίχους ξανά και ξανά ανάλογα με την εποχή που τους ακούμε, εξετάζοντας κάθε φορά τις επικρατούσες συνθήκες.
Λίγα λόγια για τους δημιουργούς και την ιδέα δημιουργίας του τραγουδιού
Η στιχουργός Σώτια Τσώτου, έγραφε συνήθως στίχους και μετά τους έδινε για να ντυθούν με μουσική. Στην περίπτωση όμως του ‘Να ‘τανε το ‘21’ έγινε το ακριβώς αντίθετο. Το 1969 ο συνθέτης Σταύρος Κουγιουμτζής έγραψε τη ρεμπέτικη μελωδία σε ρυθμό 4/4, γνωστή ως ‘Χασάπικο’ και πρότεινε στη στιχουργό να γράψει στίχους πάνω της (Φωκάς, Ogdoo.gr, 2017).
Ο ‘Χασάπικος’ χορός δεν είναι χορός αυτοσχεδιασμού. Αντίθετα απαιτεί συγχρονισμό, πειθαρχία και ακρίβεια. Έχει καταγωγή από το Βυζάντιο. Δεν είναι κυκλικός, αλλά οι χορευτές πιασμένοι από τους ώμους κινούνται εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά, κοιτάζοντας τους θεατές σα να μιμούνται τις κινήσεις μάχης του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ενώ πρόκειται για πολεμικό χορό, πατάει πάνω σε μουσική χαρούμενη που παραπέμπει στη λεβεντιά των χορευτών[1].
Η στιχουργός ακούγοντας αυτή τη μουσική εμπνεύστηκε τους στίχους από την 29ήμερη κράτηση της στο 2ο υπόγειο της Οδού Μπουμπουλίνας. Εκεί σκεπτόταν: «Δεν υπάρχει ένας Κολοκοτρώνης να ‘ρθει να με βγάλει από εδώ μέσα;». Αναφερόταν στην εξέγερση των Ελλήνων του 1821 με την ελπίδα να ξεσηκώνονταν οι Έλληνες με τον ίδιο τρόπο και κατά της Χούντας[2].
Πρώτες κυκλοφορίες του τραγουδιού
Το τραγούδι ‘Να ‘τανε το ‘21’, ήταν το αποτέλεσμα της πρώτης συνεργασίας Τσώτου – Κουγιουμτζή που γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία.
Αρχικά ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών από τη δισκογραφική εταιρία Minos [Minos 5067, 1969] με εκτέλεση από το Γιώργο Νταλάρα και τίτλο ‘ΝΑΤΑΝΕ ΤΟ ΕΙΚΟΣΙ ΈΝΑ’ και έκανε περισσότερες από 80.000 πωλήσεις[3].
Σχεδόν ταυτόχρονα ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών από τη δισκογραφική εταιρία His Master’s Voice [His Master’s Voice 7PG 3897, 1969] με εκτέλεση από το Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Βούλα Γκίκα και τίτλο ‘ΝΑ ‘ΤΑΝΕ ΤΟ 21’, με ενορχήστρωση από τον ίδιο το Μπιθικώτση[4].
Σύμφωνα με συνεντεύξεις του Νταλάρα και του Κουγιουμτζή, το δισκάκι του Νταλάρα έκανε περισσότερες πωλήσεις από αυτό του Μπιθικώτση, μάλλον λόγω της ενορχήστρωσης που είχε κάνει ο ίδιος ο Κουγιουμτζής (Γιώγλου, Ogdoo.gr, 2018, 25 Μαρτίου).
Δημοφιλές και ταιριαστό σε όλους
Οι δύο δισκογραφικές εταιρίες διέθεσαν το τραγούδι αμέσως μετά τη δημιουργία του για να προλάβει να κερδίσει το κοινό πριν την επέτειο των 150 χρόνων από το 1821, που θα συμπληρωνόταν το 1971. Παράλληλα την περίοδο εκείνη κυκλοφόρησαν και άλλα τραγούδια με στίχους που αφορούσαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821[5].
Στα κέντρα διασκέδασης που ακουγόταν το ‘Νάτανε το 21’, είχε σημειωθεί πως ήταν αγαπητό σε αυτούς που ασπάζονταν τα φρονήματα της Χούντας, τους λάτρεις της «επανάστασης». Θεωρούσαν προφανώς πως το 21 παρέπεμπε στην ‘Επανάσταση’ της 21ης Απριλίου. Άλλοι το είχαν συνδέσει με την ‘αντίσταση’ προς το χουντικό καθεστώς, προφανώς παραλληλίζοντας τους αγώνες των ηρώων τις Ελληνικής Επανάστασης με αυτούς του απλού λαού της εποχής, που ζούσε στα χρόνια της Δικτατορίας[6].
Η ίδια η δημιουργός, κινούμενη σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο κατάφερε μέσα από το στιβαρό και χωρίς φιοριτούρες ύφος της να αγγίξει ένα θέμα επίκαιρο για την εποχή αλλά γεμάτο κοινωνικές αναφορές και πολιτικές προεκτάσεις, με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να δώσει τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεων από το κοινό[7].
Ότι και να ‘εννοούσε ο ποιητής’ το σημαντικό ήταν πως το τραγούδι κατάφερε να θολώσει τα νερά και να περάσει τη λογοκρισία των Συνταγματαρχών. Είτε γιατί το θεώρησαν απλά ένα εθνικό τραγούδι που είχε στόχο να δώσει έμφαση στο τρίπτυχο ‘Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια’ ή γιατί πίστεψαν πως ήθελε να στηρίξει τους ‘πατριώτες’ της Χούντας, η πορεία του δεν βρήκε κανένα εμπόδιο και έτσι κατάφερε να φτάσει μέχρι και το τελευταίο χωρίο της χώρας (Τρούσας, Lifo.gr, 2017, 25 Μαρτίου)[8].
Αλλαγή αρχικού στίχου
Η επιτυχία και η γρήγορη διάδοση του τραγουδιού είναι αποτέλεσμα και μιας άλλης συγκυρίας. Το Τουρκικό Προξενείο της Αθήνας ζήτησε με διάβημα την αφαίρεση της λέξης ‘Τουρκοπούλα’ (στ. 8, 18) από το κείμενο. Θεώρησε υποτιμητική τη χρήση της γιατί προσέβαλε την υπόληψη των γυναικών από την Τουρκία καθώς υπονοούσε ότι συνέπρατταν με τον εχθρό και είχαν ερωτικές σχέσεις με αλλόθρησκους. Για να αποφευχθεί διπλωματικό επεισόδιο, αποσύρθηκαν από την αγορά οι δίσκοι 45 στροφών και των δύο καλλιτεχνών. Η λέξη ‘Τουρκοπούλα’, αντικαταστάθηκε από τη λέξη ‘Ομορφούλα’ (στ. 8, 18) και το τραγούδι ξαναναηχογραφήθηκε και από τις δύο δισκογραφικές εταιρίες με τους ίδιους καλλιτέχνες και κυκλοφόρησε πάλι σε νέα δισκάκια 45 στροφών (Τρούσας, Lifo.gr, 2017, 25 Μαρτίου).
Το 1970 γίνεται νέα ηχογράφηση με τους νέους στίχους του τραγουδιού από το Γιώργο Νταλάρα. Το τραγούδι κυκλοφόρησε σε LP (Long Play) προσωπικό του δίσκο με ομώνυμο τίτλο. Περιλάμβανε στο σύνολο 12 κομμάτια εκ των οποίων τα περισσότερα έγιναν επιτυχίες[9].
Επιτυχία τραγουδιού και δημιουργών
Μετά την επιτυχία του τραγουδιού ο Σταύρος Κουγιουμτζής υπέγραψε συμβόλαιο με τον Μάτσα και τη δισκογραφική Minos. Από το συγκεκριμένο τραγούδι έβγαλε πολύ λίγα χρήματα, αφού δεν είχε συμβόλαιο πριν από την κυκλοφορία του και δε μπορούσε να πάρει ποσοστά από τις πωλήσεις του και επίσης δε μπορούσε να πάρει χρήματα από τις επανεκτελέσεις και τις διασκευές του ή να εμποδίσει την διάθεση τους ή να διεκδικήσει τα πνευματικά δικαιώματα για αυτές[10].
Ο Γιώργος Νταλάρας χρωστάει την καριέρα του σ’ αυτό το τραγούδι, καθώς μετά την κυκλοφορία του, άρχισε να κάνει τον ένα δίσκο μετά τον άλλο με τα γνωστότερα ονόματα δημιουργών της εποχής και να παρουσιάζεται στα εξώφυλλα όλων των δημοφιλών περιοδικών (Τρούσας, Lifo.gr, 2017, 25 Μαρτίου).
Τη σεζόν 1969-1970, το θέατρο «Ακροπόλ», ανεβάζει την επιθεώρηση, με το θίασο της Ρένας Βλαχοπούλου και ‘δανείζεται’ τον τίτλο από το τραγούδι «Να ‘τανε το ‘21» και κάνει μεγάλη επιτυχία.[11] Είναι αξιοσημείωτο πως η παράσταση ανέβηκε για δεύτερη φορά όταν η άλλη παράσταση των ίδιων δημιουργών, με τίτλο ‘Έρχονται δεν έρχονται’, κόπηκε λόγω επέμβασης της λογοκρισίας[12].
Λόγω του μεγάλου αριθμού πωλήσεων των δίσκων του τραγουδιού, ακολούθησαν μέχρι και σήμερα 40 διαφορετικές δισκογραφημένες εκτελέσεις, με λόγια ή οργανικές. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ερμηνείες από Δημήτρη Μητροπάνο, Γιώργο Ζωγράφο, Αδερφούς Κατσάμπα, Γεράσιμο Ανδρεάτο, Κώστα Μακεδόνα και πολλές σχολικές χορωδίες.
Το 1971 ηχογραφήθηκε στην Γιουγκοσλαβία, με στίχους Ljupčo Ilijevski από την Violeta Tomovska και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών. Το 1972 το τραγούδησε στην Τουρκία η Semiramis Pekkan με τίτλο ‘Aşkolsun sevgilim sana’ που θα πει ‘Σ ‘αγαπώ αγάπη μου’ και τούρκικους στίχους ρομαντικού περιεχομένου του Bülent Pozam. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία, χωρίς να είναι γνωστό αν η ίδια και οι συντοπίτες της γνώριζαν τους αρχικούς Ελληνικούς στίχους (Mixanitouxronou.gr, 2021), (Γιώγλου, Ogdoo.gr, 2018, 25 Μαρτίου)[13]. Το σίγουρο είναι πως μια ‘ομορφούλα’ από την ‘Τουρκία’ κατάφερε να ‘σπάσει’ τα ταμεία και να ‘χτίσει’ καριέρες.
Επικοινωνία και αποκωδικοποίηση μηνυμάτων
Σύμφωνα με το Satir (1995), η Επικοινωνία είναι για τις σχέσεις των ανθρώπων ό,τι είναι η αναπνοή για τη διατήρηση της ζωής. Είναι δηλαδή απαραίτητη για να υπάρχουμε σε συνδυασμό με τους άλλους. Η επικοινωνία μπορεί να είναι γραπτή ή προφορική. Στην περίπτωση των στίχων τραγουδιών έχουμε μια μορφή γραπτού λόγου (μήνυμα), που όμως επικοινωνείται από τον πομπό στο δέκτη μέσω προφορικού και μάλιστα μελοποιημένου λόγου, αποτελεί ένα από τα είδη της λογοτεχνίας και περιέχει τα τρία βασικά στοιχεία της επικοινωνίας (Πομπός – Μήνυμα –Δέκτης).
Σύμφωνα με τον Hall (1981) (Barker κ.α., 2021: 466-467), ανάλογα την κοινωνική και πολιτισμική του θέση (π.χ. τάξη, φύλο), το κοινό μπορεί να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματα που λαμβάνει με τους εξής εναλλακτικούς τρόπους:
- Με κυρίαρχη – ηγεμονική αποκωδικοποίηση. Δηλαδή να καταλάβει τον τρόπο κωδικοποίησης του παραγωγού του μηνύματος και να τα αποκωδικοποιήσει αποδεχόμενος τα προτιμώμενα νοήματα.
- Να κάνει αποκωδικοποίηση με έναν διαπραγματεύσιμο κώδικα. Δηλαδή να καταλάβει την ηγεμονική κωδικοποίηση, αλλά να δημιουργήσει τους δικούς του κανόνες για την αποκωδικοποίηση.
- Να προβάλλει έναν αντιτιθέμενο κώδικα. Δηλαδή να καταλάβει την προτιμητέα αποκωδικοποίηση, αλλά να την απορρίψει τελείως και να κάνει την αποκωδικοποίηση με άλλους αντίθετους τρόπους.
Το κείμενο των στίχων του τραγουδιού που εξετάζεται χρησιμοποιεί την ηρωική φιγούρα του «Κολοκοτρώνη» (στ. 4) καθώς και χαρακτηριστικά τοπωνύμια («Μοριά», στ. 11) και καταγωγή από τόπους («Μανιάτες», «Ψαριανοί», στ. 12) απ’ όπου προέρχονταν μεγάλοι αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και τα οποία ξυπνούν μνήμες και τονώνουν την αυτοπεποίθηση του Έλληνα. Επίσης, κάνει αναφορά σε «χρόνια δοξασμένα» (στ. 1, 9, 19) με την ευχή να επανέλθουν έστω μια «μια στιγμή» ή «μια βραδιά» (στ. 2, 10, 20). Έτσι η στιχουργός χτίζοντας εικόνες, κωδικοποιεί το μήνυμα που θέλει να περάσει, για να αφυπνίσει τον Ελληνικό λαό. Ανάλογα με τη θέση και τα πιστεύω του ο κάθε ένας από το κοινό, μπορεί να κάνει την αποκωδικοποίηση του κειμένου, με βάση την παραπάνω ανάλυση των απόψεων του Hall (1981) (Barker κ.α., 2021: 466-467). Σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής της πρώτης κυκλοφορίας του τραγουδιού:
- Κυρίαρχη ανάγνωση: είχαν όσοι ήταν αντίθετοι προς το καθεστώς της Χούντας και ήθελαν την αποτίναξη του. Αναγνώριζαν τον ηρωισμό του Κολοκοτρώνη στα πρόσωπα των απλών ανθρώπων που αντιστέκονταν ακόμα και με μικρές καθημερινές πράξεις.
- Διαπραγματευτική ανάγνωση: είχαν όσοι ερμήνευσαν τους στίχους σα μία αναφορά στην Επανάσταση του 1821 λόγω της επετείου των 150 χρόνων, αλλά έδιναν τη δική τους σύνδεση στο δικό τους σήμερα με τον παραλληλισμό της επανάστασης της Χούντας.
- Αντιθετική ανάγνωση: είχαν όσοι δεν έδιναν καμία σημασία στο στίχο και τα νοήματα του, αλλά μπορεί να αποδέχονταν το τραγούδι γιατί τους άρεσε η μελωδία του ‘Χασάπικου’ που ήταν δημοφιλής στα κέντρα διασκέδασης της εποχής.
Συμπεράσματα
Το κείμενο του τραγουδιού αυτού είναι διαχρονικό. Συμβολίζει τους αγώνες των Ελλήνων όλων των εποχών που παρά τις δυσκολίες που τους έχουν επιβάλει οι συνθήκες ανά τους αιώνες, καταφέρνει να παλέψει για να αποτινάξει τους ζυγούς του και να επιβιώσει.
Ανάλογα με την εποχή που το ακούμε, η σκέψη μας μπορεί να το συνδέσει με τους αγώνες κατά των Τούρκων, με τα χρόνια των Παγκοσμίων Πολέμων, με την περίοδο της Κατοχής, με τα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου, με τη Χούντα, με την Οικονομική Κρίση καθώς και με τις σημερινές δύσκολες καταστάσεις που οφείλονται στον Covid-19 και έχουν επιβάλει ένα διαφορετικό τρόπο ζωής στον πληθυσμό όλων των χωρών.
Η εύθυμη μουσική που ντύνει με ακρίβεια το στίχο έχει καταφέρει να περάσει στο υποσυνείδητο μας το ‘Να ‘τανε το ‘21’ ως μία από τις γνωστότερες επιλογές για τις ελληνικές εθνικές επετείους. Δεν είναι τυχαίο πως το συγκεκριμένο τραγούδι ακούγεται σε όλες τις σχολικές γιορτές από το 1970 μέχρι σήμερα και άρα είναι γνωστό σε όλες τις ηλικίες ανεξάρτητα από την ηλικία της δικής του ζωής.
Βιβλιογραφία
Barker, C. & JANE, E. A. (2021). Πολιτισμικές Σπουδές: Θεωρία και Πρακτική (Mτφρ. Κ. Ιορδάνογλου. Επιστ. Επιμέλεια Β. Αλεξίου & Μ. Μιχαηλίδου, 5η έκδ.). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Τζιόλα
Fasoulis, G. (2014, 19 Απριλίου). 1971 Ελληνικά γραμματόσημα***(103.351.878) – Greek stamps 1971. Stamps-gr.blogspot.com. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://stamps-gr.blogspot.com/2014/04/1971.html
His Master’s Voice, Ελληνική Δισκογραφία Greek Discography 45 78 33 Στροφές. (2012). Vinyl.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://vinyl.gr/His%20master’s%20voice%203851-3900.html
Info@pro-dance.gr. (2021). Η ιστορία του Χασάπικου χορού. Pro-dance.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.pro-dance.gr/dances/popular-greek-dances/history-of-greek-folk-dances/history-of-hasapikos-dance
Record Details -Γιώργος Νταλάρας. (2021). 45cat.com. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.45cat.com/record/minos5067au
Rena Fan. (2020, 7 Νοεμβρίου). Σαν σήμερα το 1970: Επέμβαση της λογοκρισίας. Vlahopoulou.blogspot.com. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://vlahopoulou.blogspot.com/2020/11/1970.html
Satir, V. (1995). Ανθρώπινη Επικοινωνία. Aθήνα: Δίοδος
Γιάννης Ηλιάδης – Aventures – Ένα single σε φόρο τιμής στον Παντελή Παντελίδη. (2021, 16 Φεβρουαρίου). Mikrometoxos.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.mikrometoxos.gr/giannis-iliadis-aventures-ena-single-se-foro-timis/
Γιώγλου, Θ. (2018, 14 Μαΐου). Σώτια Τσώτου – Μια σπουδαία στιχουργός! Ogdoo.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.ogdoo.gr/prosopa/afieromata/sotia-tsotoy-mia-spoydaia-stixoyrgos
Γιώγλου, Θ. (2018, 25 Μαρτίου). «Να ‘τανε το ‘21»: Ένα αινιγματικό και παρεξηγημένο τραγούδι. Ogdoo.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.ogdoo.gr/erevna/rakosyllektika/na-tane-to-21-ena-ainigmatiko-kai-pareksigimeno-tragoydi
Γιώργος Νταλάρας & Σταύρος Κουγιουμτζής. (2021, 15 Ιουνίου). Georgedalaras.com. Ανακτήθηκε 30 Ιουνίου, 2021, από https://www.georgedalaras.com/artists/stavros-kougioumtzis/
Δέκα παλικάρια. (2020, 5 Φεβρουαρίου). Greeklyrics.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.greeklyrics.gr/stixoi/deka-palikaria/
Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο. (2021, 30 Μαρτίου). 1821-1971: Οι λαμπροί εορτασμοί των 150 χρόνων της Ελληνικής Παλινγγενεσίας [Video]. Youtube.com. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.youtube.com/watch?v=9Aqj2pJAoQk
gg
“Νά ‘τανε το ’21”. Κι όμως οι Τούρκοι το διασκεύασαν στη γλώσσα τους. (2021, 12 Φεβρουαρίου). Mixanitouxronou.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.mixanitouxronou.gr/quot-na-tane-to-21-quot-ntalaras-mpithikotsis/
Να ‘τανε το ’21 – 1970 Στίχοι. (2019, 12 Νοεμβρίου). Greekstixoi.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.greekstixoi.gr/stixoi/%CE%BD%CE%B1-%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B5-%CF%84%CE%BF-21-1970/
Να ‘τανε το 21. (2013, 21 Απριλίου). Retrodb.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.retrodb.gr/wiki/index.php/Να%27_τανε_το_21
Να ‘τανε το ’21. (2020, 5 Φεβρουαρίου). Greeklyrics.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.greeklyrics.gr/stixoi/na-tane-to-21/
Οικοδόμος. (2016, 27 Ιουνίου). Σώτια Τσώτου: «Απεχθάνομαι τα υποκοριστικά και τα επίθετα». Atexnos.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://atexnos.gr/sotia-tsotou-apexthanome-ta-ipokoristika-kai-ta-epitheta
Σταύρος Κουγιουμτζής, Γιώργος Νταλάρας – Νάτανε Το 21. (2021). Discogs.com. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.discogs.com/Σταύρος-Κουγιουμτζής-Γιώργος-Νταλάρας-Νάτανε-Το-21/release/4549012
Σταύρος Κουγιουμτζής. (2002). Sansimera.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.sansimera.gr/biographies/101
Τρούσας, Φ. (2021, 25 Μαρτίου). 10 + 1 τραγούδια για την Επανάσταση και τους ήρωές της. Lifo.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.lifo.gr/culture/music/10-1-tragoydia-gia-tin-epanastasi-kai-toys-iroes-tis
Τρούσας, Φ. (2017, 25 Μαρτίου). «Να ‘τανε το 21»: η ιστορία πίσω από το πιο γνωστό (και έξυπνο) τραγούδι για την Ελληνική Επανάσταση. Lifo.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.lifo.gr/culture/music/na-tane-21-i-istoria-piso-apo-pio-gnosto-kai-exypno-tragoydi-gia-tin-elliniki
Φωκάς, Α. (2017, 18 Φεβρουαρίου). 8 + 1 στίχοι της Σώτιας Τσώτου που γράφτηκαν πάνω σε μελωδίες. Ogdoo.gr. Ανακτήθηκε 16 Μαΐου, 2021, από https://www.ogdoo.gr/prosopa/afieromata/8-1-stixoi-tis-sotias-tsotou-pou-graftikan-pano-se-melodies
Παράρτημα
Καλλιτέχνης: Γρηγόρης Μπιθικώτσης / Γιώργος Νταλάρας
Άλμπουμ: 45άρια 1969
Συνθέτης: Κουγιουμτζής Σταύρος
Στιχουργός: ΤσώτουΣώτια
Είδος μουσικής: Ρεμπέτικο
Θεματολογία: Ελλάδα
Έτος Κυκλοφορίας: 1969 πρώτη εκτέλεση από τις 45 στροφές / Δίσκος ‘Να ‘τανε το ‘21
Μου ξανάρχονται ένα ένα χρόνια δοξασμένα (1)
να `τανε το 21 να `ρθει μια στιγμή (2)
Να περνάω καβαλάρης στο πλατύ τ’ αλώνι (3)
και με τον Κολοκοτρώνη να `πινα κρασί (4)
Να πολεμάω τις μέρες στα κάστρα (5)
και το σπαθί μου να πιάνει φωτιά (6)
και να κρατάω τις νύχτες με τ’ άστρα (7)
μια Τουρκοπούλα (ομορφούλα) αγκαλιά (8)
Μου ξανάρχονται ένα ένα χρόνια δοξασμένα (9)
να `τανε το 21 να `ρθει μια βραδιά (10)
Πρώτος το χορό να σέρνω στου Μοριά τις στράτες (11)
και ξοπίσω μου Μανιάτες και οι Ψαριανοί (12)
Κι όταν λαβωμένος γέρνω κάτω απ’ τους μπαξέδες (13)
να με ραίνουν μενεξέδες χέρια κι ουρανοί (14)
Να πολεμάω τις μέρες στα κάστρα (15)
και το σπαθί μου να πιάνει φωτιά (16)
και να κρατάω τις νύχτες με τ’ άστρα (17)
μια Τουρκοπούλα (ομορφούλα) αγκαλιά (18)
Μου ξανάρχονται ένα ένα χρόνια δοξασμένα(19)
να `τανε το 21 να `ρθει μια βραδιά (20)[14]
[1] Ο ‘Χασάπικος’ χορός ή αλλιώς το ‘Χασάπικο’, έγινε πολύ δημοφιλές μέσα από τον Ελληνικό κινηματογράφο. Ενώ ξεκίνησε να χορεύεται στο Βυζάντιο από τη συντεχνία των Μακελάρηδων (Χασάπηδων, απ’ όπου πήρε και το όνομα του), κατάφερε να τρυπώσει μέχρι στα σαλόνια της καλής κοινωνίας τη δεκαετία του 1970. Το χαρακτηριστικό του είναι πως αποτελεί χορό της στενής παρέας, αφού για να εκτελεστεί με επιτυχία απαιτείται οι χορευτές να γνωρίζουν την ίδια παραλλαγή βημάτων (αποτέλεσμα πολύωρης πρόβας) (Pro-dance.gr, 2021).
[2] Η Σώτια Τσώτου (στιχουργός) ήταν κόρη αγωνιστή του ΕΛΑΣ που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Υιοθετήθηκε 2 ετών από την εύπορη οικογένεια Τσώτου στην Αθήνα. Ήταν απόφοιτος του Πάντειου Πανεπιστημίου και εργαζόταν ως δημοσιογράφος μέχρι το 1967 που η Χούντα έκλεισε την εφημερίδα ‘Ελευθερία’ στην οποία εργαζόταν. Τότε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας έκαψε τη δημοσιογραφική της ταυτότητα. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, εντοπίζοντας την ιδιαίτερη ‘γλώσσα’ της, της πρότεινε να γίνει στιχουργός. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας κρατήθηκε στην Ασφάλεια αρκετές φορές και μία από αυτές εμπνεύστηκε τους στίχους του τραγουδιού που εξετάζεται στην παρούσα εργασία (Γιώγλου, Ogdoo.gr, 2018, 14 Μαΐου), (Οικοδόμος, Atexnos.gr, 2016).
[3] Βρέθηκε στα αρχεία δίσκων 45 στροφών (45.cat.com, 2021).
[4] Βρέθηκε στα αρχεία της His Master’s Voice (Vinyl.gr, 2012).
[5] Ενδεικτικά αναφέρονται: Δέκα Παλληκάρια, Λευτέρης Παπαδόπουλος – Γιώργος Νταλάρας, 1970 (Greeklyrics.gr, 2020) & Ο Καραϊσκάκης, Πυθαγόρας- Γιάννης Πουλόπουλος, 1972 (Τρούσας, Lifo.gr, 2021, 25 Μαρτίου).
[6] Οπτικοακουστικό αρχείο από τους εορτασμούς των 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση που είχε οργανωθεί κατά την περίοδο της Χούντας στην Αθήνα (Youtube, 2021). Προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν κάθε ευκαιρία για παραλληλισμό των αγώνων των Ελλήνων με το δικό τους κίνημα. Σαν μια τέτοια ευκαιρία είδαν και τους στίχους του τραγουδιού αυτού. Αντίθετα ο απλός λαός τους ‘διάβασε’ σα μια πρόταση αντίστασης στο καθεστώς (Τρούσας, Lifo.gr, 2017, 25 Μαρτίου).
[7] Ο λόγος της ήταν μεστός και χωρίς περιττές φλυαρίες. Η ίδια έλεγε χαρακτηριστικά: «Απεχθάνομαι τα υποκοριστικά και τα επίθετα». Ήθελε να μείνει γνωστή για το έργο της και όχι για την προσωπική της ζωή και για το λόγο αυτό, απέφευγε τις δημόσιες εμφανίσεις. Προτιμούσε να ‘μιλάει’ στις ψυχές και όχι στα μάτια των ανθρώπων, μέσα από τους στίχους της για τραγούδια, που έκρυβαν πάντα ένα αφήγημα (Οικοδόμος, Atexnos.gr, 2016).
[8] Εντύπωση προκαλεί η στάση του τραγουδιστή Γιώργου Νταλάρα, που δείχνει να μη θέλει να πάρει καμία θέση, ίσως γιατί τότε ήταν στην αρχή της καριέρας του και δεν ήθελε να προκαλεί. Στην νέα σελίδα το, αναφέρει χαρακτηριστικά: << Εντάξει, τον τίτλο αυτό του πρώτου μεγάλου δίσκου που κάναμε μαζί και την τεράστια επιτυχία του συγκεκριμένου τραγουδιού δεν την αντιμετώπισα και πολύ ευχάριστα. Ήτανε πολύ προκλητικός τίτλος. Σαν να ξύνεις τον άλλον για να σου πει θετικό ή αρνητικό…’21. Ήτανε η 21η Απριλίου, το 1821, όπως ήθελε το ‘παιρνε ο καθένας. Εμένα δεν μου ‘πεφτε και πολύς λόγος βέβαια τότε.>> (Georgedalaras.com, 2021).
[9] Παραθέτονται οι τίτλοι όλων των τραγουδιών του ομώνυμου δίσκου του Νταλάρα που έγιναν σχεδόν όλα επιτυχίες (Discogs.com, 2021).
[10] Παρατίθεται σύντομο βιογραφικό του συνθέτη από το οποίο προκύπτει πως η σημαντική καριέρα του ξεκινάει από τη μετακόμιση του στην Αθήνα και τη συνεργασία του με την εταιρεία ΜΙΝΟΣ και το Γιώργο Νταλάρα (Sansimera.gr, 2002).
[11] Παραθέτονται οι συντελεστές της παράστασης ‘Να ‘τανε το ‘21’, που ήταν όλοι πολύ γνωστά ονόματα της εποχής. Δεν αναφέρεται πουθενά πως στην παράσταση ακουγόταν και το ομώνυμο τραγούδι, οπότε μάλλον υπήρχε δανεισμός μόνο του τίτλου για να τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού (Regrodb.gr, 2013).
[12] Επέμβαση λογοκρισίας στο θέατρο Ακροπόλ. Διακοπή παράστασης ‘Έρχονται δεν έρχονται’ με το θίασο της Ρένας Βλαχοπούλου. Η επιστολή που έστειλα οι συντελεστές της παράστασης στην εφημερίδα ‘Βήμα’, προς απάντηση ερωτήσεων του αγγλόφωνου δελτίου του ‘Αθηναϊκού Πρακτορείου’, επιβεβαιώνει τη λογοκρισία στα τραγούδια της εποχής (vlahopoulou.blogspot.com, 2020).
[13] Ένα σύγχρονο παράδειγμα εκμετάλλευσης της δημοσιότητας γύρω από ένα ελληνικό τραγούδι από έναν Έλληνα καλλιτέχνη και τη μεταφορά της μελωδίας του σε άλλο γλώσσα με στίχους που έχουν διαφορετικό νόημα, είναι η διασκευή του Βελγοέλληνα Γιάννη Ηλιάδη σε τραγούδι του Παντελή Παντελίδη (Mikrometoxos.gr, 2021).
[14] Στο παρόν παράρτημα παραθέτονται οι στίχοι του τραγουδιού (αρχικοί και με παραλλαγή). Δίπλα σε κάθε στίχο έχει προστεθεί αρίθμηση για εύκολη αναφορά τους στο κείμενο της εργασίας. Στην πηγή Greekstixoi.gr υπάρχει διαθέσιμο video με την ηχητική απόδοση του τραγουδιού. (Greekstixoi.gr, 2019), (Greeklyrics.gr, 2020).